The Cipher Bureau.

Enigma w opowieści Eilidh McGinness

W 2018 r. w Wielkiej Brytanii ukazała się powieść Eilidh McGinness pt. The Cypher Bureau o Marianie Rejewskim, urodzonym w Bydgoszczy w 1905 roku, absol­wencie matematyki Uniwer­sytetu Poznań­skiego z 1929 r. Na stronach powieści śledzimy jego losy od dzieciństwa aż do śmierci w 1980 roku.

Okładka książki "The Cypher Bureau" z flagą biało-czerwoną i znakiem Polski Walczącej oraz cieniami dwóch biegnących postaci.
W ciągu ostatnich kilku tygodni 1932 roku, już jako kryptolog Biura Szyfrów w Warszawie, Marian Rejewski opracował matema­tyczny model działania wojskowej wersji niemieckiej maszyny szyfru­jącej Enigma – opis miał postać układu równań, gdzie niewia­domymi nie były liczby, ale funkcje obrazujące jak okablo­wanie części składowych maszyny wpływa na zmianę używanego alfabetu szyfrowego (wraz z naciśnięciem kolejnego klawisza na klawia­turze, by zaszy­frować kolejny znak tekstu). Następnie polski matematyki dokonał rzeczy niezwykłej – rozwiązał ten układ równań!*

W efekcie kilka tygodni później w warszawskim Biurze Szyfrów, miesz­czącym się w Pałacu Saskim, pojawiły się polskie kopie maszyny Enigma, które historycy piszący po angielsku określają jako „reverse-engineered doubles” (dosł. sobowtóry opracowane techniką tzw. inżynierii wstecznej).

Maszyna szyfrująca Enigma.
Źródło: wikimedia

W świado­mości społe­czeństw na zachodzie Europy (zwłaszcza w Wielkiej Brytanii) i w Stanach Zjedno­czonych utrwaliła się wersja historii złamania szyfru Enigma przed­sta­wiana w kulturze popularnej, np. w filmach fabularnych. Rzekomo dopiero szczę­śliwy traf – 9 maja 1941 r. egzem­plarz Enigmy wydobyto z pokładu niemieckiej łodzi podwodnej – pomógł łamaczom szyfrów w Bletchley Park poznać tajniki budowy maszyny szyfru­jącej. Tymczasem już latem 1939 r. Biuro Szyfrów udostępniło Brytyj­czykom i Francuzom kopie polskich wersji maszyn Enigma oraz ujawniło metody łamania depesz opracowane w ciągu sześciu lat przez Mariana Rejew­skiego, Henryka Zygal­skiego i Jerzego Różyckiego.

Czwarta strona okładki książki "The Cipher Bureau" z flagą biało-czerwoną ze znakiem Polski Walczącej.

Dobrze napisana nowoczesna powieść histo­ryczna może mieć siłę oddzia­ły­wania. Jeśli nie przeinacza prawdy historii, to jej wartość eduka­cyjna jest nie do przecenienia.

Książka Eilidh McGinness, byłej szkockiej prawniczki, która od lat mieszka we Francji, wydaje się być jak kropla, która drąży skałę.

Podczas jednego z wywiadów autorka tak opowiadała o swej pracy nad powieścią:

Nosiłam się z zamiarem pisania romansów. Wtedy to po raz pierwszy usłyszałam o Marianie Rejewskim. Pierwsze pytanie, jakie pojawiło się w mojej głowie, brzmiało: jak to możliwe, że nigdy wcześniej nie słyszałam tym człowieku. Historia była moją pierwszą pasją. I nagle okazało się, że nie znałam prawdy, myliłam się – to nie Alan Turing był tym człowiekiem, który poznał tajniki maszyny szyfru­jącej Enigma (…) Nie mogłam skupić się na czymkolwiek, dopóki nie opowie­działam całej historii w postaci książki pt. The Cypher Bureau.
Źródło: booklo​ver​bo​okre​views​.com 

Powieść Eilidh McGinness to opowieść trzymająca czytelnika w napięciu, pełna zwrotów akcji, ze wzrusza­jącymi scenami z ostatnich lat życia bohatera.

W epilogu autorka oddaje głos córce Mariana Rejewskiego:

Cieszę się, że osiągnięcia [ojca] zostały docenione jeszcze za jego życia. Dużą przyjemność czerpał z wyjaśniania, jak udało mu się złamać szyfr. Był przy tym cudownie skromny. Zawsze bardzo dbał o docenienie wkładu wszystkich innych. (…)

A kiedy rola mojego ojca w Enigmie dobiegła końca, kiedy pracę wykonały tysiące ludzi w Bletchley Park i gdzie indziej. (…)

Każdy z nas ma ważną rolę do odegrania w życiu, nieza­leżnie od tego, jak mała lub nieistotna może się ona wydawać. Pracując razem, ludzie mogą osiągnąć niesa­mowite rzeczy i pokonać niezwykłe przeszkody.

Warto zacytować kilka krótkich recenzji czytel­ników powieści ze Stanów Zjednoczonych:

Świetna lektura. Autorka łącząc fakty i fikcję, stworzyła poruszającą i skłaniającą do refleksji opowieść o pracy Mariana Rejew­skiego i jego współ­pra­cow­ników z polskiego Biura Szyfrów. Ta część historii [złamania szyfru Enigmy] była mi nieznana.

Dzięki tej pięknej powieści wiele się dowie­działem się o Polsce z okresu między­wo­jennego, potem o wojnie – o obozach przej­ściowych, obozach koncen­tra­cyjnych, o Francji i Anglii z czasów wojny, a wreszcie o powojennej Polsce. Nigdy nie słyszałem o polskiej pracy nad łamaniem szyfru Enigmy.

Niezwykle pouczająca książka. Ta książka otworzyła mi oczy na nieznane mi fakty z historii II Wojny Światowej. W książce są fragmenty wyciskające łzy i chwytające ze serce, ale także i pokrze­piające.**

Książka stanowi niemal gotowy scena­riusz filmu fabularnego.

Od niedawna powieść The Cypher Bureau dostępna jest też jako książka elektro­niczna (Kindle) oraz w wersji do słuchania (audiobook). Powieść wydano też w języku francuskim.


* To osiągnięcie Rejew­skiego było początkiem zmagań Biura Szyfrów – do czytania przechwy­conych szyfro­gramów, czyli utajnionych depesz wysyłanych drogą radiową z użyciem alfabetu Morse’a, konieczne było „łamanie” kluczy dziennych, czyli ustawień ruchomych elementów maszyny szyfru­jącej (m.in. trzech wirników), obowią­zu­jących danego dnia. Polskie Biuro Szyfrów z powodzeniem to czyniło, począwszy od stycznia 1933 r. dzięki wysiłkom trójki matema­tyków: Mariana Rejew­skiego, Henryka Zygal­skiego i Jerzego Różyc­kiego. Inżynie­rowie, którzy wcześniej zdołali zbudować kopię maszyny Enigma (wg projektu Rejew­skiego), następnie pomagali w automa­ty­zacji niektórych żmudnych czynności dekryptażu. Oczywiście pieczę nad wszystkimi działa­niami mieli szefowie Biura Szyfrów.

Przez kolejne lata procedura szyfro­wania była dosko­nalona przez krypto­logów Hitlera, wprowa­dzono dodatkowe wirniki (do wyboru) i tzw. walec odwra­cający o innym okablo­waniu. W odpowiedzi na te zmiany powstawały nowe metody i narzędzia łamania szyfrów, m.in. urządzenia elektro­me­cha­niczne zwane bombami Rejew­skiego, czy płachty Zygal­skiego (w Bletchley Park znane jako płachty Jeffreysa).

** Recenzje pochodzą ze strony amazon​.com
W tym sklepie inter­ne­towym można odsłuchać fragmentu powieści. Lektorem jest Jason Keller.

Paweł Perekietka

Recenzja pochodzi z serwisu popular­no­nau­kowego Muzeum Matematyki - logo dostępnego pod adresem muma​.edu​.pl, należącego do Fundacji Zakłady Kórnickie.

image_print
Może zainte­re­sować Cię również:
Biogra­ficzny galimatias, czyli jak skrzywdzić Mariana Rejewskiego 
Sześć egzemplarzy tej samej książki o Marianie Rejewskim.

Hanka Sowińska Pogromca Enigmy „brał ślub w prote­stanckiej parafii na pl. Wolności“! Kościół św. czytaj »

Nowa publi­kacja o Marianie Rejewskim 

Marian Rejewski - pogromca Enigmy“ to tytuł publi­kacji dla młodego czytelnika, która w krótki sposób czytaj »

Francuski komiks pt. „Qui a cassé Enigma?“ 
Nazista z bronią, na niebie wiele samolotów bojowych, u dołu grupa kryptologów.

W kwietniu 2022 roku ukazał się na rynku wydaw­niczym komiks pt. „Qui a cassé Enigma? czytaj »

Jestem tym, który rozszy­frował Enigmę. Nieznana historia Mariana Rejewskiego“ 

To opowieść o człowieku, który dokonał rewolucji w krypto­logii, o rywali­zacji człowieka z maszyną, o czytaj »

Promocja broszury „Marian Rejewski (1905-1980)“

2 grudnia 2015 r. w Publicznym Gimnazjum im. Mariana Rejew­skiego w Białych Błotach odbyła się czytaj »

The First Enigma Codebreaker. Marian Rejewski who passed the baton to Alan Turing“ 

Pod koniec tego roku, w 90. rocznicę złamania kodu Enigmy, ukaże się na rynku brytyjskim czytaj »