Święto obchodzone 25 stycznia zostało ustanowione w 2007 roku przez Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 75. rocznicę złamania szyfru Enigmy. Dzień Kryptologii jest wyrazem hołdu dla Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, którzy swoimi osiągnięciami przyczynili się do sukcesów  polskiego wywiadu w walce z III Rzeszą. Ich zasługi są godne upamiętnienia także dlatego, że prace tych kryptologów odegrały znaczącą rolę w narodzinach informatyki. Doceniając zasługi pracowników przedwojennego Biura Szyfrów poznańska uczelnia ustanowiła cykl corocznych wykładów z informatyki ich imienia.

Wykłady zaprezentowali:

2023

• Nati Linial - Multiparty communication complexity and additive combinatorics - prof. z Wydziału Informatyki i Inżynierii Uniwersytetu Hebrajskiego
  w Jerozolimie

2020

• Günter M. Ziegler Semi-algebraic sets of integer points

2018

• Marek Grajek Sztafeta Enigmy. Odnaleziony raport polskich kryptologów.
• Clifford Cocks The hidden discovery of public key cryptography - profesor King’s College London

2017

• Christos H. Papadimitriou A computer scientist thinks about the brain

2016

• Sir John Dermot Turing Alan Turing and the Enigma

2015

• Gil Kalai What can we learn from a failure of quantum computers - profesor Uniwersytetu w Jerozolimie oraz Uniwersytetu Yale

2014

• Noga Alon Voting Paradoxes - profesor z Uniwersytetu w Tel Awiwie

2012

• Johan Håstad Lazy verification of proofs and hard problems - profesor z Royal Institute of Technology (KTH) w Sztokholmie

2011

• Shafi Goldwasser Secrets and Proofs: The Role of Randomness - profesor z Massachusetts Institute of Technology i Weizmann Institute of Science

2010

• Emo Welzl When Conflicting Constraints Can be Resolved - the Local Lemma and Satisfiability - profesor z Eidgenössische Technische Hochschule w Zurichu (ETH)

2009

• Avi Wigderson Randomness - a computational complexity view - profesor z Institute for Advanced Study w Princeton

2008

• Marek Grajek Strażnicy kłamstw - autor książki ‘‘Enigma. Bliżej prawdy’’ - autor historycznej książki 2008 roku
• Andrew Odlyzko Cybersecurity, Mathematics, and Limits on Technology - profesor Uniwersytetu Minesot oraz dyrektor Interdisciplinary Digital Technology Center
• Józef Pieprzyk Multi-Party Computations via Graph Coloring - profesor Univerystetu Macquarie w Sydney oraz dyrektor Centre for Advanced Computing - Algorithms and Cryptography (ACAC)

Źródło: amu.edu.pl

Droga do Centrum Szyfrów Enigma

W 2011 roku związani z Radiem Merkury inicjatorzy utworzenia Muzeum Enigmy wysyłali listy do różnych instytucji, urzędów, organizacji. Brak pieniędzy uniemożliwiał jednak przejście do kolejnego etapu urzeczywistnienia idei. Dopiero uruchomienie Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego pozwoliło nagłośnić pomysł. Co prawda wniosek nie przeszedł do puli projektów przeznaczonych do realizacji, ale 12 tysięcy głosów "za" nie zostało zignorowanych. Wtedy w realizację pomysłu zaangażował się Mariusz Wiśniewski, początkowo radny, a później wiceprezydent Poznania. Jako przewodniczący Komisji Rewitalizacji przekonywał radnych do tego pomysłu. W 2014 roku odbyła się prezentacja projektu muzeum, zakończona wystosowaniem przez radnych apelu do prezydenta, marszałka i rektora UAM o podjęcie działań na rzecz utworzenia takiej placówki w Poznaniu.

Pierwszym sukcesem realizacyjnym było zdobycie przez miasto funduszy na budowę. Projekt otrzymał 15 mln zł dofinansowania na utworzenie interaktywnej ekspozycji w dawnym Collegium Historicum UAM. W listopadzie 2017 roku marszałek Marek Woźniak i wiceprezydent Mariusz Wiśniewski podpisali umowę na dofinansowanie projektu Muzeum Enigmy w Poznaniu z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2014-2020. Koszt realizacji projektu wyniósł ostatecznie 30 mln zł.

Inicjatorzy od początku myśleli o stworzeniu nowoczesnej placówki edukacyjno-naukowej, przekazującej w przystępnej formie wiedzę o kryptografii i kryptologii, szyfrach i ich łamaniu, maszynach szyfrujących, a wszystko to w odniesieniu do dokonań trójki kryptologów, którzy w Poznaniu rozpoczęli swoją przygodę z Enigmą, gdy najpierw wzięli udział w kursie kryptologicznym, a potem zostali zatrudnieni w poznańskiej delegaturze Biura Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego.

Centrum Szyfrów Enigma im. Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego  jest zarządzane przez Poznańskie Centrum Dziedzictwa. Szefem CSE został w marcu tego roku Piotr Bojarski, historyk, wieloletni dziennikarz "Gazety Wyborczej" w Poznaniu, autor nagradzanych reportaży i książek historycznych.

Jest co oglądać

Szef CSE zapewnia, że każdy znajdzie tam coś dla siebie. Zwiedzających nielubiących matematyki ma przyciągać atrakcyjna wizualnie forma, prosty sposób przedstawiania trudnych zagadnień i treści multimedialne. W CSE zainstalowano kilkadziesiąt monitorów, nakręcono filmy z prawdziwymi aktorami, skonstruowano repliki urządzeń do łamania szyfrów. Na ekspozycji co krok będzie można szyfrować i łamać szyfry, nadawać alfabetem Morse'a, bawić się tzw. alfabetem sympatycznym lub rozwiązywać zagadki. Można pominąć te stanowiska i pójść dalej. Na całej ekspozycji zagadnienia matematyczne przenikają się z narracją historyczną. Jest trochę oryginalnych eksponatów i pamiątek. Wśród prezentowanych tam artefaktów znajdują się zdjęcia, dokumenty i inne przedmioty przekazane m.in. przez rodziny trójki kryptologów, a także rodzinę Maksymiliana Ciężkiego i innych, związanych ze sprawą łamania Enigmy.

Chociaż sama maszyna szyfrująca nie jest głównym tematem wystawy, to w Centrum Szyfrów zobaczymy także oryginalną Enigmę. Na początek będzie to maszyna wypożyczona z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, później pojawią się inne ciekawe egzemplarze wypożyczane z placówek muzealnych w Polsce i za granicą.

Zwiedzanie ma trwać od 1,5 do 2 godzin, choć zapewne pasjonujący się historią i kryptologią spędzą tam więcej czasu. Centrum Szyfrów Enigma należy zwiedzać z audioprzewodnikiem. Pracownicy zespołu obsługi klienta będą instruować zwiedzających, jak go używać i jak poruszać się po ekspozycji.

Inauguracja CSE

Stworzony z okazji otwarcia Centrum Szyfrów Enigma spektakl animacji z użyciem technik 3D rozegrał się na fasadzie budynku Collegium Martineum. Rozpoczęła go premiera utworu muzycznego – kompozycji Patryka Piłasiewicza, który od 2012 roku realizuje projekt upamiętniający złamanie szyfru Enigmy przez Polaków.

Muzyce towarzyszył kontrapunkt wizualny, otwierający przed publicznością świat tajemnicy i ludzi, którzy ją tworzyli. Utkana z powidoków historii, dźwięków szyfrów i zgrzytów maszyn opowieść audiowizualna rozpoczęła koncert, na którym wspólnie z Patrykiem Piłasiewiczem zagrał Skalpel – polski duet nu jazzowy. Wydarzenia artystyczne na otwartym powietrzu, zorganizowane w wieczór poprzedzający dzień otwarcia wystawy CSE dla publiczności, rozświetliły na mapie Poznania legendarny poznański budynek, w którym zabrzmiał nowy projekt Poznańskiego Centrum Dziedzictwa, jakim jest rozpoczynające działalność Centrum Szyfrów Enigma.

Źródło: kultura.poznan.pl, csenigma.pl

Uruchomienie "szyfrokontenera" z wystawą to pierwszy krok do utworzenia w Poznaniu placówki muzealno-edukacyjnej Centrum Szyfrów Enigma. Według założeń, stałe Muzeum Enigmy powstanie w ciągu najbliższych 2-3 lat. Mieścić się będzie w dawnej siedzibie wydziału historii poznańskiego uniwersytetu, w miejscu historycznego oddziału biura szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, gdzie pracowali słynni kryptolodzy. Koszt jego powstania szacowany jest na ok. 15 mln zł. Samorząd wojewódzki przekazał już z puli środków unijnych ponad 10 mln zł. Trwają prace nad stworzeniem koncepcji merytorycznej, zarówno w warstwie historycznej, jak i edukacyjnej. Muzeum poświęcone będzie przede wszystkim trójce wybitnych kryptologów - Marianowi Rejewskiemu, Jerzemu Różyckiemu i Henrykowi Zygalskiemu, którzy w 1932 r. złamali zasadę działania niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, przyczyniając się tym samym do szybszego zakończenia II wojny światowej. W ramach projektu planuje się stworzenie ekspozycji poświęconej historii kryptologii, samej Enigmy, oraz jej wpływu na współczesne rozwiązania cyfrowe. Zwiedzający zobaczą kopie słynnego urządzenia, w tym jedną przekazaną przez Bogusława Wołoszańskiego oraz przynajmniej jeden oryginał, a także zrekonstruowaną pracownię kryptologiczną. Będą mogli rozwiązywać zagadki kryptologiczne, bawić się matematyką i szyframi.

Otwarcie wystawy zaplanowano na 1 września 2016 roku. Specjalny boks z ekspozycją stanął przed Centrum Kultury Zamek, tuż obok Pomnika Kryptologów. Składają się na nią plansze z informacjami o kryptologii,  maszynie szyfrującej Enigma oraz związane z pracą Rejewskiego, Zygalskiego i Różyckiego. Dostępne też są stanowiska komputerowe z grami i łamigłówkami dla dzieci i dorosłych, opracowanymi specjalnie dla tej ekspozycji. Zwiedzający poznają podstawowe informacje na temat kryptologii, a także spróbują szyfrować, odszyfrowywać i łamać proste szyfrogramy. "Szyfrokontener" jest mobilny i odwiedza główne miejsca Poznania, gdzie przebywają mieszkańcy i turyści. Będzie też podróżował po innych miastach.

Więcej informacji oraz rezerwacja grup na stronie enigmacentrum.pl.

Żródło: poznan.pl