16 marca 2015 r. w Muzeum Ziemi Pałuckiej odbyło się ponowne spotkanie z płk. Jerzym Lelwicem, kustoszem Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy. Dzięki staraniom organizatora - żnińskiej filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy - w tej ciekawej lekcji historii uczestniczyła młodzież z Zespołu Szkół Niepublicznych w Bożejewicach, Szkoły Podstawowej w Słębowie i Zespołu Szkół Ekonomiczno-Handlowych w Żninie. Uczniowie z uwagą wysłuchali prelekcji o Marianie Rejewskim i złamaniu kodów niemieckiej maszyny szyfrującej. Szczególnym zainteresowaniem cieszyła się przywieziona ponownie do Żnina replika Enigmy.
Z historii Bydgoszczy – Marian Rejewski i Enigma
W dniu 13 marca 2015 roku w auli Aresztu Śledczego w Bydgoszczy odbyło się spotkanie z Panią Hanną Sowińską redaktor Gazety Pomorskiej oraz Panem Jerzym Lelwicem, kustoszem Muzeum Wojsk Lądowych w ramach obchodów roku Mariana Rejewskiego. Przeprowadzili oni prelekcję dla osadzonych pt. Marian Rejewski - Kopernik Bydgoszczy.
Pani Redaktor w najdrobniejszych szczegółach przedstawiła zebranym bydgoskie miejsca związane z bohaterem wykładu. Ukazane zostały dzieje bydgoszczanina w czasie wojennej tułaczki oraz życie po powrocie do Ojczyzny. Poznaliśmy również wkład Rejewskiego w złamanie kodu Enigmy.
Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 r. w Bydgoszczy. W 1929 roku podczas studiów matematycznych na Uniwersytecie Poznańskim Rejewski został skierowany przez profesora Zdzisława Krygowskiego na tajny kurs kryptologii, którego organizatorem było Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego WP. Jesienią 1930 roku utworzono w Poznaniu filię Biura Szyfrów, w której zatrudniono między innymi Mariana Rejewskiego, a od 1 września 1932 wszystkie prace kryptologiczne przeniesiono do warszawskiego Biura Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Rejewski zaczął pracować nad Enigmą w ciągu kilku tygodni odkrywając sposób okablowania wirników niemieckiej maszyny szyfrującej. Następnie wraz z kolegami ze studiów Różyckim i Zygalskim opracował techniki umożliwiające regularne odczytywanie szyfrogramów z Enigmy. Wkład Rejewskiego w złamanie kodu Enigmy polegał na opracowaniu katalogu kart i cyklometru, a po zmianie sposobu kodowania w 1938 roku zaprojektowaniu bomby kryptologicznej.
W dalszej części spotkania Pan Kustosz zaprezentował kopię niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Przedstawił podstawowe zasady działania urządzenia i tajniki szyfrowania maszynowego. Po zakończeniu działań wojennych Marian Rejewski powrócił w 1946 roku do Polski, gdzie pracował jako urzędnik w bydgoskich fabrykach. Dopiero w 1967 roku ujawnił swój udział w złamaniu szyfru Enigmy i napisał wspomnienia, które zdeponował w ówczesnym Wojskowym Instytucie Historycznym.
W pamięci pozostał cytat Winstona Churchilla: „Złamanie szyfru Enigmy było najważniejszą bronią przeciwko Hitlerowi i jego armiom”.
(tekst kpt. M.Ciepluch, kpt. R. Fira, fot. kpt. R. Fira).
Otwarcie wystawy o Marianie Rejewskim w Żninie
9 marca 2015 r. w Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie odbyła się uroczystość otwarcia wystawy Marian Rejewski - bydgoszczanin, matematyk, kryptolog. Organizatorem spotkania było Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie i Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy Filia w Żninie.
Wśród zaproszonych gości byli m.in. Starosta Żniński – Zbigniew Jaszczuk, Przewodniczący Rady Miejskiej – Grzegorz Koziełek, Kierownik Wydziału Promocji i Rozwoju Lokalnego Starostwa Powiatowego - Henryk Ciesielczyk, Prezes Żnińskiego Towarzystwa Kultury - Stefan Czarnecki, Zastępca Komendanta Powiatowej Straży Pożarnej w Żninie – Jarosław Umiński, Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy Ewa Pronobis-Sosnowska, dyrektorzy szkól, nauczyciele, młodzież gimnazjalna i licealna z trzech żnińskich szkół oraz mieszkańcy zainteresowani życiem i działalnością Mariana Rejewskiego.
Gości powitali Dyrektor Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie - Michał Woźniak oraz Kierownik Filii PBW w Żninie - Barbara Balkiewicz.
O wystawie, a także o udziale kryptologów polskich w rozszyfrowaniu Enigmy i ich wkładzie intelektualnym w pokonanie Państw Osi, opowiedział płk Jerzy Lelwic - kustosz Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy.
Konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży
Regulamin konkursu „Marian Rejewski na pocztówce z Bydgoszczy”:
Organizatorem konkursu jest Księgarnia Enigma w Bydgoszczy należąca do sieci Tak Czytam;
Konkurs rozpoczyna się 17 lutego i trwa do 31 marca 2015 r.
Konkurs przeznaczony jest dla dzieci przedszkolnych i uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych;
Praca konkursowa ma być pracą plastyczną wykonaną w dowolnej technice, ale w formacie pocztówkowym, to jest : 15cm x 11cm - 21cm x 15cm , przedstawiającą kilka najpiękniejszych miejsc z Bydgoszczy, między które wpleciony będzie portret Mariana Rejewskiego;
Każdy z uczestników może przekazać tylko jedną pracę.
Każdy uczestnik konkursu powinien opatrzyć pracę swoimi danymi: imię i nazwisko, numer telefonu (do rodziców w przypadku młodszych dzieci) wiek, klasa i nazwa szkoły. Dane te będą służyć do kontaktu organizatora z uczestnikiem konkursu. Prace nie podpisane, anonimowe nie będą zakwalifikowane do konkursu.
Prace należy składać w Księgarni Enigma w Bydgoszczy przy ul. Gdańskiej 9;
Jury powołane przez organizatora, spośród przekazanych prac wyłoni laureatów konkursu;
Kryteria oceny prac: zgodność z tematyką, estetyka pracy i oryginalność.
Ze zwycięzcami organizator skontaktuje się telefonicznie.
Ogłoszenie wyników konkursu nastąpi 7 kwietnia poprzez informację umieszczoną w Księgarni Enigma, na facebookowym profilu facebook.com/tak.czytam oraz na stronie internetowej www.takczytam.pl
Nagrody będą przyznane w trzech kategoriach wiekowych za 1, 2 i 3 miejsce. Kategoria 1 dzieci wieku przedszkolnym i szkolnym, kategoria 2 młodzież w wieku gimnazjalnym, kategoria 3 młodzież w wieku ponadgimnazjalnym.
Spośród wszystkich wyróżnionych prac wybrana zostanie jedna dodatkowo nagrodzona (nagroda specjalna) za uzyskanie największej ilości „polubień” na naszym facebookowym profilu : facebook.com/tak.czytam
Nagroda za 1 miejsce – bon na książki o wartości 150 zł oraz oddanie do druku zwycięskiej pocztówki; 2 miejsce – bon na książki o wartości 100 zł; 3 miejsce – bon o wartości 50 zł.; nagroda specjalna – bon o wartości 100 zł na książki oraz oddanie do druku pocztówki;
Przekazując pracę na konkurs, uczestnik zgadza się na ekspozycję pracy w księgarni, jej publikację na stronach internetowych oraz oddanie pracy do druku i na jej trafienie do sprzedaży.
Uczestnicy konkursu zrzekają się praw autorskich na rzecz organizatora w przypadku trafienia pocztówki do sprzedaży.
Nadanie imienia Mariana Rejewskiego Zespołowi Szkół w Ostromecku
W Zespole Szkół w Ostromecku odbyła się 13 lutego 2015 r. uroczystość nadania szkole imienia Mariana Rejewskiego i wręczenia sztandaru. Honorowym gościem spotkania była pani Janina Sylwestrzak, córka Mariana Rejewskiego. W uroczystości wzięli udział Anna Łukaszewska - Kujawsko-Pomorski Kurator Oświaty, Józef Hentrich - przewodniczący Rady Gminy Dąbrowa Chełmińska, Radosław Ciechacki - Wójt Gminy Dąbrowa Chełmińska, radni gminy Dąbrowa Chełmińska, delegacje i poczty sztandarowe szkół, fundatorzy sztandaru, rodzice, uczniowie, nauczyciele.
W części oficjalnej tego wielkiego święta szkoły nastąpiło przekazanie placówce sztandaru z wizerunkiem orła i podobizną patrona. W imieniu fundatorów rodzice przekazali sztandar wójtowi gminy, następnie trafił on w ręce dyrektora szkoły, który wręczył go pocztowi sztandarowemu uczniów. Dyrektor Stanisław Buś skierował do uczniów apel, by swoją pracą i odpowiedzialnością starali się być godni tak wielkiego patrona. Zwrócił też uwagę na istotną rolę sztandaru i patrona w systemie wychowawczym szkoły. Pani kurator pogratulowała szkole patrona, życzyła osiągania kolejnych sukcesów i wręczyła prezent dla szkoły - aparat fotograficzny, który ma uwieczniać kolejne wspaniałe chwile w życiu całej społeczności. Pani Janina Sylwestrzak wyraziła radość, że wraz z nadaniem imienia tej szkole powstał kolejny "żywy pomnik" Mariana Rejewskiego.
Na gościach duże wrażenie zrobił program artystyczny przygotowany przez uczniów. Widzowie zobaczyli przedstawienie nawiązujące do życia Mariana Rejewskiego w połączeniu ze współczesnością - komputerami i telefonami komórkowymi, a uroczystość zakończył pokaz laserowy.
12 lutego 2015 r. w sali Atrium na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy odbyło się sympozjum dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych „Marian Rejewski - wielki bydgoszczanin, matematyk, kryptolog", czyli dlaczego warto zajmować się matematyką i kryptologią. Obok Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych i Technicznych, Instytutu Matematyki UKW - współorganizatorem sympozjum była Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy.
Gość specjalny - córka wybitnego kryptologa, Janina Sylwestrzak - mówiła m.in. o honorach, które spotkały Mariana Rejewskiego w ostatnim roku ze strony Amerykanów, oraz o spotkaniu w Warszawie z bratankiem Alana Turinga, który pisze książkę o wkładzie Polaków w rozszyfrowanie Enigmy.
Prelekcje wygłosili płk Jerzy Lelwic z Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy oraz prof. Marek Wójtowicz z Instytutu matematyki UKW.
W holu Collegium Maius UKW można było zwiedzać wystawę przygotowaną przez Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Bydgoszczy.
Młodzież uczestniczyła w warsztatach "Szyfrowanie w praktyce" przygotowanych przez studentów matematyki, członków Koła Naukowego OMEGA.
Celem sympozjum było przekonanie przyszłych maturzystów, że zajmowanie się matematyką i jej zastosowaniami, takimi jak kryptologia, np. w bankach lub w wojsku, jest ciekawą perspektywą, którą warto brać pod uwagę przy wyborze kierunku studiów, a potem zawodu.
Konkurs na komiks
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy zaprasza uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych województwa kujawsko-pomorskiego do udziału w konkursie na komiks pt.:
W związku z nasilającym się zagrożeniem dla odrodzonej państwowości w latach 30. ubiegłego wieku zrodziła się potrzeba wzmocnienia wywiadu i kontrwywiadu na odcinku niemieckim. Ekspozytury w Wolnym Mieście Gdańsku oraz w Poznaniu, pomimo niewątpliwych sukcesów, przeżywały trudności. W Gdańsku niemiecki kontrwywiad stopniowo osaczał polską placówkę, a praca we wrogim środowisku stawała się coraz bardziej ryzykowna. W Poznaniu działania wywiadu zostały nagle sparaliżowane przez tragiczną śmierć kierownika placówki majora Stanisława Tatary. W akcje operacyjne wkradł się zamęt, a kilku oficerów odeszło ze służby. Szef Oddziału II Sztabu Głównego płk Tadeusz Pełczyński zgodził się na przeniesienie placówki z Gdańska do kraju, a jednocześnie zdecydowano się na głębszą reorganizację struktur wywiadu. Utworzono centralny ośrodek wywiadu i kontrwywiadu, odpowiedzialny za cały obszar Niemiec, a na siedzibę wybrano Bydgoszcz. Ekspozytura w tym mieście była kontynuatorką placówki poznańskiej i gdańskiej. Nosiła ona nr 3, tak jak wcześniej jednostka poznańska.
Tadeusz Pełczyński
Kazimierz Gaca (fot. ze zbiorów Ewy Łapkiewicz)
Placówka rozpoczęła działalność 1 lipca 1930 roku. Jej szefem został mianowany kpt. Jan Żychoń. Bydgoszcz została stolicą polskiego wywiadu. Z miasta nad Brdą pochodzili bracia Gacowie, którzy również pracowali w Biurze Szyfrów. Polski wywiad stworzył jedną z największych i najlepiej zorganizowanych siatek wywiadowczych w ówczesnej Europie. Dzięki brytyjskim funduszom podczas okupacji przeszkolono wielu agentów, którzy działali na całym świecie, również w Japonii, na Filipinach, w Afryce i obu Amerykach, wszędzie, gdzie trzeba było uzyskać informacje. Polską specjalnością było tworzenie siatek wywiadowczych tam, gdzie nie działały wywiady alianckie. Mieliśmy swoich agentów również na terytorium III Rzeszy i ZSRR. Informacje przekazane Anglikom przez polski wywiad (blisko 80 tys. meldunków) stanowiły prawie połowę informacji pozyskanych przez brytyjski wywiad.
Tablica pamiątkowa w Bydgoszczy poświęcona Janowi Żychoniowi
Marian Rejewski (fot. ze zbiorów Janiny Sylwestrzak)
Major Żychoń kierujący ekspozyturą wywiadu w Bydgoszczy zorganizował akcję pod kryptonimem „Wózek”, która polegała na systematycznej kontroli przesyłek między Berlinem a Koenigsbergiem w Prusach Wschodnich. Działo się to podczas tranzytowych przejazdów niemieckich pociągów przez terytorium Polski. Agenci wywiadu włamywali się do wagonów pocztowych, fotografowali tajne dokumenty, prototypy broni, sprzęt wojskowy, a następnie powtórnie plombowali worki i wagony podrobionymi pieczęciami.
Jan Żychoń był autorem opracowania dla Office of Strategic Services, w którym tłumaczył, jak zorganizować wywiad od zera. Raport ten powstał po podpisaniu porozumienia z płk. Williamem Donovanem w 1941 roku. Amerykanie wykorzystali polskie doświadczenia, co świadczy o uznaniu dla wiedzy mjr. Żychonia i zaufaniu, jakim go obdarzyli.
Doktor Jan Stanisław Ciechanowski, sekretarz polsko-brytyjskiej komisji historycznej ds. dokumentacji działalności polskiego wywiadu i jego współdziałania z brytyjskim wywiadem podczas II wojny światowej, mówi, że nie ma żadnej przesady w stwierdzeniu, że przed wojną Bydgoszcz była stolicą polskiego wywiadu. W tym czasie miasto było głównym frontem walki wywiadów. To z tego miasta pochodził Marian Rejewski, pogromca Enigmy, tu także działał płk Langenfeld, wieloletni zastępca szefa ekspozytury nr 3, a potem w Anglii szef wywiadu.
Przez lata Brytyjczycy utrzymywali w ścisłej tajemnicy zasługi polskiego wywiadu. Wielką rolę w jej odsłonięciu odegrały starania Jana Nowaka-Jeziorańskiego, a następnie prace historyków komisji polsko-brytyjskiej.
Jastrzębski W.: Dzieje Ekspozytury nr 3 II Oddziału Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu i Bydgoszczy (1919 – 1939). W: Polski wywiad wojskowy 1918–1945 pod redakcją P. Kołakowskiego i A. Pepłońskiego. Toruń 2006
Sawicka H.: Rejewski, Żychoń, bracia Gacowie. Bydgoszcz stolicą polskiego wywiadu. Nasza Historia: Kujawsko-Pomorskie 2014 nr 12, s. 6-9
