W grudniu obchodzimy 90. rocznicę wielkiego sukcesu polskiego wywiadu wojskowego – złamania szyfru niemieckiej maszyny Enigma. Z tej okazji Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy ogłosiła konkurs internetowy dla uczniów klas 6 – 8 oraz młodzieży ze szkół ponadpodstawowych z województwa kujawsko-pomorskiego.

Konkurs polega na wykazaniu się wiedzą i umiejętnością sprawnego poszukiwania informacji, głównie ze źródeł cyfrowych. Należy udzielić odpowiedzi w formularzu zawierającym 22 pytania o zróżnicowanym stopniu trudności oraz wykonać jedno zadanie  – ukończyć Szkołę Szyfrów (wirtualny pokój zagadek). Po rozpoczęciu testu uruchamia się czasomierz,  a wypełnienie formularza musi zakończyć się w ciągu maksymalnie 120 minut.

Można otworzyć formularz na nowej karcie lub wypełnić go w poniższym okienku.

Konkurs potrwa do 16 grudnia (do godz. 21.00). 

Uczestnikom rekomendujemy skorzystanie z przydatnego pakietu źródeł wiedzy.

Cele konkursu, warunki uczestnictwa i szczegóły przebiegu opisane są w regulaminie (pobierz plik PDF 170 KB).

Zgoda rodziców/opiekunów prawnych uczestników niepełnoletnich

Klauzula informacyjna RODO dla uczestników konkursu i ich opiekunów prawnych

Zapraszamy do zabawy i rywalizacji.

W Centrum Nauki i Kultury Młyny Rothera w sobotę została oficjalnie otwarta wystawa pt. "Grudzień z Rejewskim. 90. rocznica złamania szyfru Enigmy". Przed wernisażem odbył się pokaz mapingu 3D na elewacji budynku.

Przybyłych gości witali harcerze przebrani w stroje z czasów, gdy Marian Rejewski wspólnie z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim pracowali nad złamaniem szyfru Enigmy, której replikę można również zobaczyć w Młynach Rothera. Są tam też pamiątki po urodzonym w Bydgoszczy wybitnym kryptologu, czy zdjęcia ilustrujące życie Mariana Rejewskiego. Gości po wystawie oprowadzał płk Jerzy Lelwic z Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, który opowiadał ciekawostki z życia Mariana Rejewskiego.

- To wspaniała wystawa, która przypomina o wielkich dokonaniach naszego bydgoszczanina, wspaniałego Polaka, genialnego matematyka - mówiła obecna podczas otwarcia wystawy zastępczyni prezydenta Bydgoszczy Iwona Waszkiewicz.

Wstęp na wystawę jest bezpłatny.

Źródła: bydgoszcz.pl, fot. Robert Sawicki, youtube.com/@radiopik

Przez cały grudzień Bydgoszcz będzie obchodzić rocznicę wielkiego sukcesu polskiego wywiadu sprzed 90 lat - złamania szyfru Enigmy.

Harmonogram wydarzeń:

03.12.2022

12:00-13:30 Wykład hybrydowy, dr Marek Grajek, Młyny Rothera, Młyn II p.
dr Marek Grajek - informatyk, dziennikarz i historyk. W pierwszym obszarze specjalizuje się w zastosowaniach kryptologii, w drugim – w badaniach historii służb specjalnych, a w szczególności historii kryptologii.
„Matematyka plus inżynieria – dwie rewolucje, które umożliwiły triumf nad Enigmą”
W latach 30-tych szyfr Enigmy powszechnie uchodził za niemożliwy do złamania, jednak Polacy zdołali dokonać niemożliwego. Ich sukces powszechnie przypisuje się rewolucji w kryptologii, jaką było zastosowanie podejścia matematycznego zamiast dominujących dotąd metod lingwistycznych. To prawda, ale nie cała prawda. Matematyka pozwoliła uprościć drastycznie problem, jednak to, co pozostało, nadal wymykało się możliwościom ludzkiego umysłu. W tym momencie pałeczkę przejęli inżynierowie, a ich wysiłek w okresie II wojny światowej doprowadził do samego przedsionka cywilizacji cyfrowej.

Centrum Szyfrów Enigma z Poznania, Młyny Rothera, Mączny parter
Ludzie od starożytności ukrywali tajne informacje, posługując się szyframi i steganografią. Poprzez wieki ludzkość doskonaliła metody ukrywania cennych danych, a niemiecka maszyna szyfrująca Enigma podniosła w latach 20. i 30. XX wieku sztukę szyfrowania informacji na wcześniej nieosiągalny poziom. Na czym polegało działanie Enigmy? Jakie maszyny deszyfrujące przeciwstawili im polscy kryptolodzy Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki? Co to jest steganografia? Tego wszystkiego dowiecie się Państwo na stoisku Centrum Szyfrów Enigma, działającej od września 2021 roku marki Poznańskiego Centrum Dziedzictwa. Na nasze stoisko szczególnie zapraszamy rodziny z dziećmi!

14:00-14:30 „Enigmatic” Mimezis art, Młyny Rothera, Młyn II p.
Z okazji urodzin Rejewskiego zaprezentujemy spektakl „Enigmatic” – to etiuda nowocyrkowa inspirowana życiem i dokonaniami kryptologa. Stworzona dzięki połączeniu wieloletnich doświadczeń płynących z uprawiania sztuki pantomimy, teatru ruchu i żonglerki artystycznej. Widowisko zachwyci widzów w każdym wieku.

15:00-16:00 Wykład, warsztaty dr Agnieszka Pazderska, Młyny Rothera, Młyn II p.
Dr Agnieszka Pazderska - adiunkt badawczo-dydaktyczny w Katedrze Myśli Politycznej i Ruchów Społecznych Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Nagroda Rektora UKW w Bydgoszczy za uzyskanie tytułu doktora na podstawie wyróżnionej rozprawy doktorskiej. Autorka licznych tekstów i artykułów naukowych.
„Aktywność w mediach społecznościowych – szansa czy zagrożenie dla demokracji?”
Internet ma wpływ na niemal każdą płaszczyznę życia. Podczas wykładu zostaną poruszone kwestie dotyczące zagrożeń związanych z internetową aktywnością w życiu społecznym, m.in. bańka informacyjna, efekt komory pogłosowej, fake newsy i dezinformacja, a także haktywizm. Ponadto, przedstawione będą możliwości partycypacji politycznej w internecie, które mogą się przyczynić do podwyższenia jakości demokracji.

16:00 – Mapping, „Enigma”, Mennica, Młyny Rothera

16:30 – otwarcie wystawy, Młyn III p. Młyny Rothera
„GRUDZIEŃ Z REJEWSKIM – 90. ROCZNICA ZŁAMANIA  SZYFRU ENIGMY”
płk Jerzy Lelwic – oprowadzanie po wystawie

17:00-17:30 – „Enigmatic” Mimezis art, Młyny Rothera, Młyn II p.
Z okazji urodzin Rejewskiego zaprezentujemy spektakl „Enigmatic” – to etiuda nowocyrkowa inspirowana życiem i dokonaniami kryptologa. stworzona dzięki połączeniu wieloletnich doświadczeń płynących z uprawiania sztuki pantomimy, teatru ruchu i żonglerki artystycznej. Widowisko zachwyci widzów w każdym wieku.
18:00-19:00 wykład, Młyny Rothera, Młyn II p.
„GRUDZIEŃ Z REJEWSKIM”
Płk  Jerzy Lelwic - współautor kilku wydawnictw poświęconych historii polskiej kryptologii, aktywny uczestnik konferencji i sesji naukowych związanych z tematyką łamania szyfrów Enigmy. Autor „Kalendarium z życia i działalności  M. Rejewskiego”, kilku wystaw oraz wielu artykułów prasowych. Zaangażowany propagator dorobku i znaczenia osiągnięć polskiego radiowywiadu.

04.12.2022

15:00 – oprowadzanie po wystawie, płk Jerzy Lelwic, Młyny Rothera, Młyn III p.
 „GRUDZIEŃ Z REJEWSKIM – 90. ROCZNICA ZŁAMANIA  SZYFRU ENIGMY”

17:00-18:00 – wykład, Młyny Rothera, Młyn II p.
Płk  Jerzy Lelwic - współautor kilku wydawnictw poświęconych historii polskiej kryptologii, aktywny uczestnik konferencji i sesji naukowych związanych z tematyką łamania szyfrów Enigmy. Autor „Kalendarium z życia i działalności  M. Rejewskiego”, kilku wystaw oraz wielu artykułów prasowych. Zaangażowany propagator dorobku i znaczenia osiągnięć polskiego radiowywiadu.
16:00 Mapping, „Enigma”, Mennica, Młyny Rothera

10-11. 12.2022

12:00-15:00 – Miejskie Centrum Kultury, ul. Marcinkowskiego 12
„Marian Rejewski – Powrót do domu” – to okazja do symbolicznego spotkania Bydgoszczan z genialnym kryptologiem. Na pokładzie barki „Lemara” przeniesiemy się do momentu powojennego powrotu Rejewskiego do Polski. Rejewski podróżuje statkiem do Gdyni, zaś punktem docelowym jest Bydgoszcz…
Każdy, kto w dniach 10 i 11 grudnia, w godzinach 12.00-15.00, odwiedzi „Lemarę”, będzie mógł zapozować do wspólnej fotografii z bydgoskim bohaterem! Na miejscu otrzyma również darmowy wydruk zdjęcia…

10.12.2022

12:00 – MOB, ul. Gdańska 4 (sala audiowizualna)
Wykład plenerowy poprowadzi dr Monika Opioła-Cegiełka (UKW).
Marian Rejewski (1905−1980) to postać, której nie trzeba nikomu przedstawiać. Wybitny kryptolog, matematyk i pogromca Enigmy. Urodzony w Bydgoszczy, spędził tu kilkadziesiąt lat swojego życia. W trakcie spaceru wyczarujemy Bydgoszcz, której Marian Rejewski mógł doświadczyć zarówno w okresie międzywojennym, jak i po II wojnie światowej, gdy ponownie tu zamieszkał. Odwiedzimy miejsca, które pojawiły się na jego bydgoskiej mapie życia, a także te, które stworzyliśmy, by Rejewskiego upamiętnić.
Trasa ok. 3 km (1,5 godziny).

14.12.2022

17:00 – MOB, ul. Gdańska 4 (sala audiowizualna)
Historia kryptologii od starożytności do współczesności – wykład Grzegorza Pluty dotyczący historii kryptologii wraz z warsztatami szyfrowania.
W pierwszej części zajęć w ramach wykładu zostaną przedstawione: dzieje kryptologii od starożytności przez narodziny nowoczesnych szyfrów, aż do współczesności; historia powstania oraz zasada działania niemieckiej Enigmy i jak udało się złamać jej szyfr dzięki polskim polskim kryptologom. Zobaczymy też prezentację postaci kryptologa i matematyka Mariana Rejewskiego, który przyczynił się do zakończenie II wojny światowej. W drugiej części zajęć odbędą się warsztaty, w ramach których uczestnicy poznają podstawowe metody szyfrowania.
Grzegorz Pluta zajmował się zawodowo funkcjonowaniem, rozwojem, wdrażaniem, administrowaniem oraz zarządzaniem systemami łączności i informatyki wykorzystywanymi dla potrzeb bezpieczeństwa państwa. Wiele lat związany był z Resortem Obrony Narodowej, gdzie odpowiadał za rozwój i funkcjonowanie systemów teleinformatycznych wykorzystywanych dla potrzeb obronności, pełniąc funkcję inżyniera, administratora systemów IT, starszego specjalisty oraz szefa wydziału komórki odpowiedzialnej za funkcjonowanie i wdrażanie systemów IT.

9-15.12.2022

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy przygotowała grę miejską w aplikacji ActionTrack. Rozgrywka konkursowa odbędzie się w dniach: 9-15.12.2022 r. Rozstrzygnięcie konkursu: 16.12.2022 – ogłoszenie wyników na stronach internetowych biblioteki i partnerów, wysłanie informacji do zwycięzców gry i zaproszenie ich na oficjalne wręczenie nagród 17.12.2022

17.12.2022

Młyny Rothera, sala z wystawą, Młyn III p.
Pokonkursowa wersja gry będzie dostępna od 17.12 (po wręczeniu nagród) do końca grudnia 2022 r.
Nagrody za I, II i III miejsce:
I miejsce: bon o wartości 300 zł (realizacja Empik) + gadżety
II miejsce: bon o wartości 200 zł (realizacja Empik) + gadżety
III miejsce: bon o wartości 100 zł (realizacja Empik) + gadżety

15-16.12.2022

16:00-18.00 – warsztaty z sitodruku dla dzieci od 6. do 10. r.ż., zapisy 20 osób, Spichlerz Zbożowy, II p. (duża sala)
Prowadzący: Otwarta Pracownia Sitodruku & Ładne Rzeczy
Warsztaty sitodruku, podczas których dzieci samodzielnie wydrukują na torbach bawełnianych ilustrację inspirowaną osobą Mariana Rejewskiego.
Podczas warsztatów dzieci zapoznają się z techniką sitodruku zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Na początku krótko opowiemy o technice sitodruku. Dzieci zapoznają się ze sprzętem. Następnie przejdziemy do części praktyczniej - najpierw każde dziecko wykona odbitkę na papierze, aby zapoznać się z techniką. Kolejnym krokiem będzie druk wzoru na torbie bawełnianej.
Po udanym drukowaniu przejdziemy do personalizowania nadruków. Każdy uczestnik będzie mógł ozdobić swoją torbę specjalnymi pisakami do tkanin. Zdobienie i personalizowanie polega na pokolorowaniu oraz dorysowaniu elementów na tkaninie.
Po skończonej pracy utrwalimy nadruki i dzieci będą mogły zabrać worek ze sobą do domu. Będzie to doskonała pamiątka z projektu.

2-30.12.2022

„Grudzień z Rejewskim” w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy:

• Lekcje multimedialne dla uczniów „Mariana Rejewski, bydgoszczanin, matematyk, kryptolog” z elementami szyfrowania na symulatorach enigmy. Rejestracja: czytelnia1@pbw.bydgoszcz.pl
• Pokój zagadek „Klub Enigma” dla uczniów powyżej 13. roku życia i osób dorosłych (grupy 4 – 6 osób) – Rejestracja telefoniczna 52 341 19 84 wew. 13. Escape room znajduje się w budynku Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy, przy ulicy Skłodowskiej-Curie 4. Wstęp darmowy.
• „Dawna szkoła” – szkoła, w której uczył się Marian Rejewski – lekcje w Muzeum Oświaty. Rejestracja telefoniczna 52 342 65 90.
• Konkurs internetowy z nagrodami pt. „Marian Rejewski – pogromca Enigmy”, z wiedzy o Marianie Rejewskim – dla wszystkich zainteresowanych z regionu. Formularz ukaże się na stronie biblioteki 1 grudnia 2022 r. o g.14:00.
• Konkurs z nagrodami na gazetkę szkolną z okazji 90. rocznicy złamania szyfru przez Mariana Rejewskiego, dla uczniów kl. 6 – 8 szkół podstawowych.

Pod koniec tego roku, w 90. rocznicę złamania kodu Enigmy, ukaże się na rynku brytyjskim książka pt. "The First Enigma Codebreaker. Marian Rejewski who passed the baton to Alan Turing". Autor książki, mieszkający na co dzień w Londynie pracownik naukowy i wykładowca akademicki Robert Gawłowski, ujawnił już w mediach społecznościowych okładkę książki, która jest połączeniem biografii Mariana Rejewskiego i reportażu historycznego. Bydgoszcz, miejsce urodzenia Mariana Rejewskiego, jest też miastem rodzinnym autora książki.

W Wielkiej Brytanii wciąż za jedyną osobę, która była w stanie złamać kod Enigmy uważany jest Alan Turing. Tymczasem Turing tak naprawdę przejął pałeczkę od Rejewskiego, co w niczym nie umniejsza zresztą zasług brytyjskiego naukowca, ale pokazuje szerszy kontekst zdarzeń.

Polskie wydanie ukazało się w tym roku nakładałem wydawnictwa Episteme pt. "Jestem tym, który rozszyfrował Enigmę” i stanowi debiut autora w gatunku non-fiction.

Źródło: Twitter

To opowieść o człowieku, który dokonał rewolucji w kryptologii, o rywalizacji człowieka z maszyną, o wielkiej historii przetaczającej się przez życie jednostki, a także o życiu Mariana Rejewskiego, którego historia cały czas czeka na przedstawienie opinii publicznej.

Historia Enigmy jest przedmiotem zainteresowania wielu badaczy i autorów w skali międzynarodowej. Do tej pory ich uwaga koncentrowała się na zagadnieniach technicznych funkcjonowania Enigmy, losach ośrodka w Bletchley Park albo (nieszczęśliwej) historii osobistej Alana Turinga.

Wyjątkowość prezentowanej publikacji polega na przedstawieniu całkowicie nieobecnego wątku, który jeszcze nigdy nie został szerzej omówiony zarówno w literaturze międzynarodowej, jak również polskiej, tj. historii Mariana Rejewskiego. Ta książka jest właśnie o nim: jego dzieciństwie, dorastaniu, największym osiągnięciu fundującym podstawy informatyki, a także trudnych losach powojennych, kiedy zdecydował się wrócić do rządzonej przez komunistów Polski, skrzętnie ukrywając wiedzę o swoich osiągnięciach. Rejewski nie miał wątpliwości, że zarówno on, jak i jego najbliżsi od pierwszych miesięcy pobytu w rodzinnej Bydgoszczy byli obserwowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Pochopna wypowiedź, zbytnia otwartość w korespondencji ze znajomymi, niepochlebny komentarz na temat rzeczywistości politycznej w kraju mógł skończyć się utratą pracy i represjami. Kolejne dekady życia w niepokoju i niedostatku doprowadziły Rejewskiego do stoczenia ostatniego i równie ważnego boju – walki o prawdę historyczną o Enigmie. Publikowane na Zachodzie książki o tajemnicach drugiej wojny światowej, w tym najważniejsza – Ultra Secret Fredericka Winterbothama, deprecjonowały znaczenie Polaków. Rozszyfrowanie Enigmy miało być efektem kradzieży maszyny przez polskiego mechanika zatrudnionego w niemieckiej firmie w Berlinie. Od połowy lat 70. Marian Rejewski dzięki dużej aktywności medialnej dołożył wszelkich starań, aby opowiedzieć prawdę historyczną. (opis wydawcy)

Źródło: Episteme

Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej Delegatury IPN w Bydgoszczy przygotowało i udostępniło biograficzną wystawę elementarną o bydgoskim kryptologu.

Marian Rejewski, genialny polski matematyk i  kryptolog, pierwszy złamał szyfr niemieckiej Enigmy (1932). Wraz z  wybitnymi matematykami: Henrykiem Zygalskim i  Jerzym Różyckim opracował metody odtwarzania kluczy dziennych i udoskonalił techniki dekryptażu wojskowych depesz utajnianych systematycznie udoskonalaną Enigmą (1933−1938). Umożliwiło to odczytywanie treści tysięcy najtajniejszych depesz wojska, policji i służby bezpieczeństwa III Rzeszy Niemieckiej, co skróciło II wojnę światową oraz ocaliło życie tysięcy ludzi. 

(fragment wystawy)

Autorką wystawy jest dr Katarzyna Maniewska. Recenzentami zostali Hanna Jolanta Sowińska i dr hab. Marek Gałęzowski. Za koncepcję graficzną serii odpowiada Paulina Żak. Do powstania ekspozycji przyczyniły się Anna Świtalska-Jopek (korekta) i Katarzyna Kowalska (skład).

W wystawie wykorzystano zdjęcia: Archiwum Anny Zygalskiej-Cannon, Archiwum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (AUAM) oraz zbiorów prywatnych Krzysztofa Osińskiego, Hanny Sowińskiej i Janiny Sylwestrzak.

Panele wystawy można ściągnąć ze strony IPN:

• Marian Rejewski format A3 (pdf, 23.68 MB)
• Marian Rejewski format B1 (pdf, 50.04 MB)

W listopadzie 2021 r. ukazała się książka pt. „Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura. Pretekstem do przygotowania publikacji było otwarcie w Poznaniu Centrum Szyfrów Enigma (CSE). W książce zebrano kilkanaście artykułów o Enigmie, metodach jej łamania, a także o zdobywaniu tajnych informacji na jej temat.

Historia maszyny szyfrującej Enigma rozpala wyobraźnię ludzi na całym świecie. W książce podjęto próbę wyjaśnienia niektórych zagadek dotyczących Enigmy. Autorzy piszą o nieznanych faktach, tajnych dokumentach i operacjach specjalnych, w czasie których zdobywano Enigmę. Impulsem do wydania publikacji było otwarcie Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu. Na kartach wydawnictwa oddano głos osobom zaangażowanym w powstanie tej instytucji. (opis wydawcy)

Redaktor tej książki, dziennikarz i inicjator powstania CSE, Szymon Mazur, we wprowadzeniu napisał:

Enigma to nie tylko niemiecka maszyna szyfrująca, to także tajemnica (z łac. aenigma, z gr. αἴνιγμα). A tajemnice rozpalają ludzkie umysły i domagają się wyjaśnienia...

W przypadku Enigmy i udziału Polaków w operacji łamania jej szyfrów wiele zagadek już rozwiązano, ale cały szereg nadal pozostaje nierozstrzygniętych. Na stronach tej książki staramy się szukać odpowiedzi na niektóre z nich. W pierwszej części „Tajemnice i zagadki” piszemy o nieznanych wydarzeniach, tajemniczych spotkaniach, a także o operacjach specjalnych na morzach i oceanach, w czasie których zdobywano Enigmę. Piszemy również o archiwum Henryka Zygalskiego czy dokumentach Ekspozytury „300” ukrytych w 1945 roku pod Londynem i odnalezionych w latach 90. XX wieku. Wyjaśniamy okoliczności niezwykle ważnego spotkania polskich kryptologów z Alanem Turingiem 17 stycznia 1940 roku.

W „Śladami Enigmy w Poznaniu” skupiamy się na poznańskich i polskich wątkach związanych z łamaniem Enigmy. Spacerujemy po mieście śladami Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, sprawdzamy, gdzie w Polsce i Europie można zobaczyć maszynę szyfrującą Enigma.

W dziale „Ku Centrum Szyfrów Enigma” piszemy o upamiętnieniu kryptologów w Poznaniu. Przypominamy m.in. działania Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, który już w 1983 roku uhonorował słynnych absolwentów tablicą pamiątkową, opisujemy też historię powstania pomnika kryptologów.

Impulsem do wydania niniejszej publikacji było otwarcie Centrum Szyfrów Enigma. Na kartach wydawnictwa oddajemy głos osobom zaangażowanym w powstanie tej ważnej instytucji kultury.

Uznaliśmy, że związane z Enigmą tropy, gdziekolwiek się znajdują, tak czy inaczej prowadzą do Poznania, gdzie prace nad złamaniem niemieckich szyfrów miały swój początek. Opublikowane w tym tomie artykuły stanowią nie tylko świadectwo przeszłych dokonań, ale i łącznik pomiędzy tym, co odkryte, a tym, co jeszcze niewyjaśnione. Wierzymy, że staną się inspiracją do dalszych poszukiwań i kontynuacji badań zarówno na temat trójki naszych znamienitych naukowców, wiadomości szyfrowanych za pomocą słynnej niemieckiej
maszyny, jak i samej kryptologii czy osób z nią związanych.

Spis treści

W dniach 9-28 listopada br. w galerii Kordegarda na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie będzie prezentowana wystawa „Enigma. Zagadka rozwiązana” przygotowana we współpracy Muzeum Historii Polski i Narodowego Centrum Kultury. W ramach wystawy po raz pierwszy w Polsce zostanie pokazany szerokiej publiczności eksponat dokumentujący wielki sukces wywiadu II Rzeczypospolitej. Złamanie kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma było jednym z największych osiągnięć polskich kryptologów i polskiego wywiadu, które walnie przyczyniło się do pokonania Niemiec w czasie II wojny światowej. Wykonana przez polski wywiad replika niemieckiej Enigmy, wykorzystywana w działaniach militarnych, jest jednym z najcenniejszych obiektów w kolekcji Muzeum Historii Polski.

Replika Enigmy, będąca dziełem polskich kryptologów i inżynierów, wykorzystywana do łamania niemieckich szyfrów, jest unikatem na skalę światową – jedynym zachowanym obiektem tego rodzaju udostępnionym publiczności i badaczom. Ekspozycja opowiada zarówno historię eksponatu, jak i drogę Polaków do rozwiązania zagadki niemieckiej maszyny szyfrującej.

Złamanie kodu Enigmy już w grudniu 1932 r. było nie tylko wielkim sukcesem polskiego Biura Szyfrów i pracujących w nim kryptologów, lecz także polskiej nauki. Trzej matematycy z Uniwersytetu Poznańskiego – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski – dokonali matematycznej analizy niemieckich szyfrów i opracowali system, który pozwalał na odczytywanie kodowanych przez Enigmę wiadomości. To była jednak tylko połowa sukcesu. Ze względu na  ciągle udoskonalanie maszyny i procedur szyfrowania przez Niemców oraz znaczną ilość informacji przechwytywanych przez polski wywiad, wykorzystanie zdobytej wiedzy w praktyce wymagało zaangażowania coraz większej liczby osób, a od pewnego momentu –  budowy maszyn wspomagających pracę polskich kryptologów.

Wówczas kluczowa okazała się rola inżynierów z założonej przez polski wywiad warszawskiej wytwórni AVA – przede wszystkim Antoniego Pallutha, Edwarda Fokczyńskiego oraz braci Ludomira i Leonarda Danilewiczów. Korzystając z instrukcji kryptologów zbudowali oni maszyny wspomagające proces łamania kodów – cyklometr i bombę kryptologiczną. Spod ich rąk wyszło również ok. 50 polskich replik niemieckiej Enigmy. Zostały one skonstruowane bez znajomości niemieckiego pierwowzoru, a jedynie na podstawie teoretycznej wiedzy o zasadzie jego działania, będącej rezultatem pracy polskich kryptologów. Zbudowanie kilkudziesięciu replik było konieczne do szybkiego odczytywania niemieckich depesz – pozwalało kryptologom skupić się na samym łamaniu kodu.

Po wybuchu II wojny światowej niemal wszystkie polskie repliki Enigmy zniszczono, żeby zatrzeć ślady działalności polskiego wywiadu. Pracownicy Biura Szyfrów w większości zdołali przedostać się do Francji, gdzie wznowili swoją działalność. Właśnie w tajnym ośrodku w tzw. strefie Vichy skonstruowano replikę maszyny prezentowaną na wystawie „Enigma. Zagadka rozwiązana”. Została ona wykonana dzięki współpracy polskich inżynierów z Francuzami. Jest to eksponat unikatowy, ponieważ we Francji wyprodukowano zaledwie kilka takich urządzeń. Po wojnie egzemplarz znalazł się w zbiorach Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, zaś w 2020 roku dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego stał się własnością Muzeum Historii Polski, w którym będzie prezentowany na wystawie stałej.

Obok maszyny wykonanej przez Polaków eksponowana będzie również Enigma wykorzystywana przez niemieckie siły lądowe od początku lat 30. XX wieku. Porównując obie maszyny można zauważyć, że polscy inżynierowie nie znali wyglądu niemieckiego oryginału, o czym świadczą łatwo dostrzegalne różnice konstrukcyjne. Polska replika posiada przy tym wszystkie funkcjonalności pierwowzoru. Na tego typu maszynach Polacy i Francuzi deszyfrowali niemieckie depesze w czasie wojny.

Ponadto na wystawie można obejrzeć krótkometrażowy film Enigma. Mamy nowiny (prod. Fundacja Arma Civitatis, scenariusz i reżyseria: Norbert Rudaś). Jest to dokument prezentujący nowe fakty dotyczące złamania Enigmy, w oparciu o akta udostępnione przez francuski wywiad w 2016 roku. Narratorami są uznani na świecie eksperci w dziedzinie kryptologii i historii Enigmy − dr Marek Grajek, sir Dermot Turing oraz prof. Philippe Guillot.

Wystawie będą towarzyszyły premiery dwóch podcastów oraz filmu na kanale YouTube. Materiały zrealizowane zostały z udziałem znawcy tematu Enigmy dr. Marka Grajka – kryptologa i autora wielu publikacji i książek historycznych oraz historyków z Muzeum Historii Polski: Michała Nałęcz-Nieniewskiego i Grzegorza Rutkowskiego – kuratorów wystawy „Enigma. Zagadka rozwiązana”.

Termin i miejsce wystawy: 9-28 listopada 2021 r., Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury, ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 w Warszawie, wstęp wolny.

Kuratorzy wystawy: Grzegorz Dumała, Michał Nałęcz-Nieniewski, Grzegorz Rutkowski.

Organizator: Muzeum Historii Polski

Współorganizator: Narodowe Centrum Kultury

Patroni medialni: Polskie Radio, TVP3 Warszawa, Polska Agencja Prasowa, dzieje.pl

CC BY 3.0 PL muzhp.pl