W tym roku minęła 115. rocznica urodzin jednego z największych bydgoszczan – kryptologa Mariana Rejewskiego. Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa Oświaty oraz Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy nie ustają w przypominaniu zasług tego wybitnego matematyka.

W piątek (25.09) o godz. 11.00 przed budynkiem Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy rozpoczęła się ceremonia związana z obchodami Dnia Mariana Rejewskiego. Uroczystość zaszczycili swoją obecnością poseł Jan Szopiński i wicemarszałek województwa Zbigniew Ostrowski. Wśród zaproszonych gości byli przedstawiciele władz miasta i placówek oświatowych, muzealnych oraz poczty sztandarowe ze szkół noszących imię Mariana Rejewskiego z Białych Błot i Bydgoszczy.

Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej Ewa Pronobis-Sosnowska odczytała list Janiny Sylwestrzak skierowany do organizatorów, w którym córka wybitnego kryptologa m.in. podziękowała za kolejną inicjatywę dbania o pamięć o zasługach jej ojca.

Głównym punktem programu na skwerze przed budynkiem biblioteki było posadzenie Dębu Pamięci Mariana Rejewskiego. Następnie uczestnicy uroczystości zwiedzali wystawę  w sali poświęconej Marianowi Rejewskiemu i wysłuchali wykładu płk. Jerzego Lelwica, kustosza Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy. Prelekcji towarzyszyła promocja publikacji „Marian Rejewski – pogromca Enigmy”, którą otrzymał każdy uczestnik imprezy. Zwieńczeniem rocznicowych obchodów był tort urodzinowy.

Ze względów na ograniczenia wynikające z epidemii obchody Dnia Mariana Rejewskiego zaplanowano na dwa dni. W sobotę (26.09) w bibliotece przygotowano dla mieszkańców Bydgoszczy wiele atrakcji: szachy plenerowe, pokój zagadek, gry logiczne, wykłady o Rejewskim. Każdy gość również otrzymał wznowienie publikacji o kryptologu, materiały promocyjne oraz mógł poczęstować się tortem i grochówką.

Uroczystość została przygotowana w ramach projektu realizowanego przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa Oświaty dzięki wsparciu Fundacji PZU, Fundacji PGNiG im. Ignacego Łukasiewicza oraz Fundacji Immo.

Partnerzy wydarzenia:

Od 13 lutego placówka nosi imię Mariana Rejewskiego W uroczystości przekazania sztandaru wzięła udział m.in. córka Mariana Rejewskiego, Janina Sylwestrzak. Nadanie imienia szkole było okazją do upamiętnienia 40. rocznicy śmierci kryptologa.

- Myślę, że dzisiejszy dzień jest dniem, który ustali już wreszcie tożsamość naszej szkoły – powiedziała Danuta Ferenstein, dyrektor SP im. M. Rejewskiego w Białych Błotach.

Relacja TVP Bydgoszcz

Ogłoszony przez Urząd Miasta plebiscyt Bydgoszczanie Stulecia wpisuje się w obchody 100. rocznicy powrotu Bydgoszczy do Polski. Dla uczczenia tego wydarzenia mieszkańcy mogli wziąć udział w plebiscycie, którego celem był wybór i uhonorowanie bydgoszczan, którzy w ostatnim stuleciu swoją działalnością i odnoszonymi sukcesami budowali dobre imię Bydgoszczy na arenie krajowej lub międzynarodowej, dokonali otwarcia nowych perspektyw rozwoju, zapisali się wybitnymi dokonaniami i zasługują na szczególne wyróżnienie. Najpierw mieszkańcy zgłaszali kandydatury, a później kapituła, w drodze tajnego głosowania, wybrała 25 Bydgoszczan Stulecia. Wiek dziejów miasta (1920-2020) podzielono na pięć dwudziestoletnich okresów. W każdym z nich wybrano pięciu laureatów. W Filharmonii Pomorskiej odbyła się uroczysta gala, podczas której zaprezentowano wyróżnione osoby:

• Lata 1920-1939: Jan Teska, Bernard Śliwiński, Leon Wyczółkowski, Leon Barciszewski, Marian Rejewski oraz specjalny medal prezydenta Rafała Bruskiego otrzymał jeszcze Jan Maciaszek
• Lata 1940-1959: Jerzy Rupniewski, Konrad Pałubicki, Leszek Jan Malinowski, Roman Traeger, Leszek Biały
• Lata 1960-1979: Teodor Kocerka, Kazimierz Karabasz, Jerzy Sulima-Kamiński, Zdzisław Krzyszkowiak, Andrzej Szwalbe
• Lata 1980-1999: Jan Domaniewski, Tadeusz Nowakowski, Zygmunt Mackiewicz, Jan Rulewski, Zbigniew Boniek
• Lata 2000-2020: Tomasz Gollob, Maciej Figas, Adam Sowa, Marek Harat, Rafał Blechacz

Dla nagrodzonych przygotowano unikatowy Medal Prezydenta Bydgoszczy. Autorem medalu jest znakomity rzeźbiarz Michał Kubiak. Medal odlany z brązu waży ponad kilogram. Na awersie ukazane zostały dwa orły, jeden z 1920 roku przechodzi w orła współczesnego, a u szczytu medalu widnieje herb miasta. Na rewersie znajduje się odwzorowanie kościoła Jezuickiego ze Starego Rynku sprzed 100 lat, współczesność symbolizuje Opera Nova.

W części artystycznej gali wystąpili Emilia Czekała, Agnieszka Włodarczyk, Jacek Kawalec, Sonia Bohosiewicz, akompaniowała im orkiestra Piotra Salabera.

Fot.: „Miasto Bydgoszcz” - www.bydgoszcz.pl

W niedzielę, 10 listopada 2019 r. w Kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie została odsłonięta tablica upamiętniająca polskich matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego oraz ich dowódców i współpracowników z polskiego Biura Szyfrów, którzy przyczynili się do złamania szyfru niemieckiej maszyny szyfrującej „Enigma”.

Prostokątna tablica wykonana z brązu upamiętnia polskich kryptologów, którzy jako pierwsi opracowali metodę łamania kodu Enigmy. Ich dokonania stały się punktem wyjścia do dalszych prac Alana Turinga w Bletchley Park, co przyczyniło się do przyspieszenia zakończenia II wojny światowej.

Wśród gości zaproszonych do wzięcia udziału w uroczystości organizowanej z okazji 80. rocznicy przekazania przez Polaków metod łamania szyfru Enigmy Francuzom i Brytyjczykom byli krewni Henryka Zygalskiego, specjaliści ds. kryptologii oraz przedstawiciele polskiej społeczności w Zjednoczonym Królestwie.

Na tablicy, sfinansowanej przez Ambasadę RP w Londynie, widnieje napis:

Pamięci trzech polskich matematyków, Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego oraz ich dowódców i współpracowników z polskiego Biura Szyfrów, których pionierskie prace pozwoliły złamać szyfry niemieckiej maszyny Enigma oraz stworzyć fundamenty kryptologicznego wysiłku aliantów w okresie II wojny światowej. Dzieląc się bezinteresownie swoim sukcesem z brytyjskimi i francuskimi sojusznikami w przeddzień wybuchu konfliktu, Polacy decydująco przyczynili się do jego skrócenia i uratowania milionów istnień ludzkich.

– Dzisiejsza uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej polskim kryptologom, zaprojektowanej przez specjalistę z zakresu kryptologii dr. Marka Grajka we współpracy z dr. Andrzejem Suchcitzem, jest kolejnym, ważnym krokiem w kierunku upowszechniania wiedzy o historii polskiego wkładu w zwycięstwo Aliantów w II wojnie światowej – powiedział Ambasador RP w Londynie Arkady Rzegocki, który odsłonił tablicę.

– Odkrycia bohaterów dzisiejszej uroczystości przyczyniły się do ocalenia milionów ludzkich istnień. Niech ta tablica przypomina nam i przyszłym pokoleniom o ich poświęceniu, a wysiłki polskich matematyków i ich współpraca z Brytyjczykami i Francuzami niech będą ważnym punktem odniesienia dla budowania jeszcze bliższych relacji między naszymi narodami – dodał ambasador.

Odsłonięcie tablicy poprzedziła msza święta w intencji Ojczyzny.

***

Polacy jako pierwsi w świecie zastosowali do złamania szyfru Enigmy metody matematyczne. Marian Rejewski już w grudniu 1932 odczytał pierwszą depeszę Enigmy i odtworzył konstrukcję urządzenia wyłącznie na podstawie matematycznej teorii, nie widząc nigdy niemieckiego pierwowzoru. Wraz z postępującym rozwojem Enigmy i sposobów jej użycia Polacy rozpoczęli prace nad własnymi urządzeniami ułatwiającymi dekryptaż. W 1935 roku skonstruowali tzw. cyklometr, a w 1938 roku Marian Rejewski zaprojektował tzw. bombę – prototyp licznych urządzeń, które później, w czasie wojny, umożliwiały aliantom dekryptaż niemieckich depesz na skalę przemysłową. Replika tego urządzenia znajduje się na wystawie o bombach kryptologicznych w Bletchley Park.

Jesienią 1938 roku Niemcy wprowadzili zmiany w sposobie użycia Enigmy. Polskie metody dekryptażu zachowały aktualność i skuteczność, jednak wytworzenie sprzętu, który umożliwiałby ich praktyczne wykorzystanie, daleko przekraczało możliwości finansowe i organizacyjne Biura Szyfrów. W lipcu 1939 roku w Warszawie, Polacy przekazali Francuzom i Brytyjczykom wszystkie tajemnice swego warsztatu, pozwalające łamać szyfr Enigmy, oraz zadeklarowali przekazanie przyszłym aliantom po jednej kopii zrekonstruowanej przez nich maszyny szyfrującej. Obiecane maszyny dotarły do Paryża i Londynu w sierpniu tego samego roku, tuż przed wybuchem wojny. W czasie kampanii wrześniowej polscy kryptolodzy ewakuowali się do Francji, gdzie współpracowali z wywiadem francuskim.

Mimo transferu wiedzy przez stronę polską, na początku wojny ani Francuzi, ani Brytyjczycy nie radzili sobie z czytaniem szyfru Enigmy. Ostatecznie w połowie stycznia 1940 roku Brytyjczycy wyprawili do Paryża Alana Turinga, aby skonsultował się osobiście z polskimi kryptologami. 17 stycznia Polacy w obecności Turinga złamali szyfr Enigmy po raz pierwszy w czasie wojny. Dokonania polskich kryptologów pomogły w pracach w Bletchley Park Alanowi Turingowi, który jednak wobec dalszego skomplikowania przez Niemców kodu Enigmy musiał zaprojektować całkowicie nowe urządzenie nazwane później bombą Turinga.

Zespół prasowy Ambasady RP w Londynie

CC BY 3.0 PL 

Pan­te­on Na­ro­do­wy utwo­rzo­ny w kryp­tach Ko­ścio­ła św. Pio­tra i Paw­ła w Kra­ko­wie obok kró­lew­skiej ne­kro­po­lii na Wa­we­lu i Gro­bu Za­słu­żo­nych na Skał­ce sta­je się waż­nym miej­scem pod­trzy­my­wa­nia tra­dy­cji na­ro­do­wej i pie­lę­gno­wa­nia pol­sko­ści.

W piątek 6 września w sarkofagu w podziemiach kościoła przy ul. Grodzkiej zostały uroczyście złożone urny z ziemią z miejsc związanych ze śmiercią Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego.

- Decyzja o umieszczeniu w panteonie sarkofagu z trzema urnami, z których żadna nie zawiera ludzkich szczątków, stanowi absolutny wyjątek. Nie ma żadnej możliwości, aby odnaleźć szczątki Jerzego Różyc­kie­go, a wybitność tego człowieka nie budzi żadnych wątpliwości. Stawiając mu grób, choćby symboliczny, spełniamy obowiązek państwa polskiego - tłumaczy Magdalena Ungeheuer-Fijałek, członek zarządu Fundacji Panteon Narodowy w Krakowie.

Marian Rejewski doczekał się wielu tablic pamiątkowych i pomników, lecz jego bliski współpracownik, Jerzy Różycki, który zginął w katastrofie morskiej podczas powrotu z Algieru do ośrodka dekryptażu Kadyks, dopiero teraz uzyskał symboliczny grób.

Obchody 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej są hołdem złożonym żołnierzom i ofiarom wojny. Polska chce także wykorzystać tę okazję do pokazania tego, co Europa zawdzięcza Polakom zmagającym się z wojskami okupacyjnymi. Kraków organizuje uroczystość, która ma pokazać, że Polacy pokonali Hitlera również siłą umysłu. Na przebieg wojny i długość jej trwania ogromny wpływ miał udział polskich matematyków w rozszyfrowaniu Enigmy, na czele z Marianem Rejewskim. Historycy oceniają, że dzięki kryptologom wojna zakończyła się 2 – 3 lata wcześniej, a śmierci uniknęło 20 – 30 milionów ludzi.

Fundacja Panteon Narodowy stworzyła w Krakowie symboliczny grób Jerzemu Różyckiemu, który pomimo zasług, jakie poczynił dla kraju i świata, nie miał miejsca, które można by określić jako miejsce jego wiecznego spoczynku (zaginął w 1942 roku w okolicy Balearów). Kapituła Panteonu zadecydowała o postawieniu w Kryptach jednego sarkofagu, do którego zostanie złożona ziemia z trzech miejsc związanych ze śmiercią trójki kryptologów, czyli z dna Morza Śródziemnego, z Chichester oraz z okolic grobu na Powązkach.

Uroczyste wręczenie piasku z dna Morza Śródziemnego synowi Jerzego Różyckiego panu Janowi Różyckiemu odbyło się 4 lipca w Ambasadzie RP w Madrycie. Gospodarzem wydarzenia była pani Marzenna Adamczyk, ambasador RP w Hiszpanii. 26 lipca odbyła się podobna ceremonia w Ambasadzie RP w Londynie, na której pan Ambasador Arkady Rzegocki wręczył symboliczną urnę z ziemią z Gardens of Remembrance w Chichester rodzinie Henryka Zygalskiego. Warszawski Garnizon WP zorganizował wręczenie ziemi z grobu Mariana Rejewskiego jego córce pani Janinie Sylwestrzak 29 sierpnia 2019 r.

Uroczystość złożenia urn do sarkofagu w Kryptach Panteonu Narodowego zaplanowana jest na 6 września br. o godzinie 11 kościele św. św. Piotra i Pawła w Krakowie, w podziemiach którego są Krypty Panteonu.

W uroczystości udział wezmą rodziny kryptologów z kraju i z zagranicy oraz Sir Dermot Turing, bratanek Alana Turinga, autor książki „X, Y, Z. Prawdziwa historia złamania szyfru Enigmy”. W tej książce bratanek człowieka, który w Wielkiej Brytanii został wybrany człowiekiem stulecia, docenił prawdziwy wkład Polaków w rozkodowanie Enigmy, a w konsekwencji w skrócenie tego najtragiczniejszego w dziejach ludzkości konfliktu. Udział zapowiedzieli również przedstawiciele Sztabu Generalnego WP oraz kierownictwo Narodowego Centrum Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni.

W dniach 3 – 7 września odbywa się w Krakowie Jubileuszowy Zjazd Matematyków Polskich w stulecie Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Senat RP ogłosił rok 2019 rokiem matematyki. Harmonogram Zjazdu przewiduje udział uczestników w uroczystości w Panteonie. Zaproszone zostały władze Krakowa i województwa, rektorzy uczelni, przedstawiciele korpusu dyplomatycznego, wszyscy kuratorzy wojewódzcy i wszystkie szkoły w Polsce, których patronami są kryptolodzy. Mieszkańcy Krakowa dowiedzą się o uroczystości z kilkuset plakatów umieszczonych w różnych miejscach. Szczególnymi adresatami zaproszeń są uczniowie krakowskich szkół.

Złamali kod Enigmy. Jesteśmy dumni. Dziękujemy.

Tak brzmi nazwa zaproszenia skierowanego głównie do dzieci i młodzieży. Organizatorzy chcą, aby młodsze pokolenia wiedziały o wielkiej polskiej szkole matematycznej okresu międzywojennego – lwowskiej, krakowskiej, wielkopolskiej. Chcą, aby nasza duma narodowa była budowana na dwóch filarach, tym bohaterskim, zbrojnym i tym, który pokazuje nasz wkład w rozwój światowej cywilizacji. Tak, jak nie wolno pozwolić zapomnieć o polskich lotnikach w Anglii, tak nie wolno zapomnieć o trzech geniuszach matematycznych, którzy wyprzedzili wszystkich europejskich kryptologów i pokonali Hitlera siłą umysłu. To będzie wielkie święto polskiej dumy, prawdziwej, zasłużonej.

W Bramie Poznania odbyła się wczoraj konferencja naukowa "Wokół Enigmy..." Organizatorami wydarzenia byli: Brama Poznań ICHOT, Trakt Królewsko-Cesarski oraz Miasto Poznań. Merytorycznie konferencję wsparli: Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe oraz Zakład Matematyki Dyskretnej Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Celem konferencji było przedstawienie historii kryptografii, matematyki i informatyki przez specjalistów będących uznanymi autorytetami, a także wspólnym poszukiwaniem prawdy o przeszłości - ponad podziałami granicznymi. Przedstawiono historię Enigmy z dwóch perspektyw - polskiej oraz brytyjskiej.

Program konferencji wyglądał następująco:

• Początki polskiej kryptografii w II Rzeczypospolitej - prof. dr hab. Grzegorz Nowik, Instytut Studiów Politycznych PAN w Warszawie
• Od złamania szyfrów Enigmy do cywilizacji cyfrowej - dr Marek Grajek
• Profesor Zdzisław Krygowski – mistrz poznańskich kryptologów. Doświadczenie z przeszłości – powód do dumy i kontynuacji - em. prof. UAM dr hab. Magdalena Jaroszewska, Wydział Matematyki i Informatyki
• Jak dezinformacja wypaczyła potoczny obraz dziejów złamania Enigmy? - dr Marek Grajek
• X, Y & Z. O dokonaniach poznańskich kryptologów i Alana Turinga – myśli i refleksje z perspektywy Bletchley Park - dr John Dermot Turing
• Innowacyjne wynalazki informatyczne inżyniera Jacka Karpińskiego (1927 – 2010) w zbiorach Narodowego Muzeum Techniki w Warszawie - Mirosław Zientarzewski, dyrektor Narodowego Muzeum Techniki w Warszawie
• Kod DNA – powstanie, znaczenie, sposoby odczytu - Jan Badura, Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, prof. dr hab. Jacek Błażewicz, Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, Artur Laskowski, Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, Karolina Zwiewka, Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej
• Rozwój badań naukowych i innowacji z wykorzystaniem zaawansowanej infrastruktury informatycznej - dr Cezary Mazurek, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, dr Maciej Stroiński, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, prof. dr hab. Jan Węglarz, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe/Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej

IX Międzyszkolny Turniej Szachowy im. Mariana Rejewskiego

W sobotę 16 lutego 2019 r. w Szkole Podstawowej im. Jana Pawła II w Łochowie gościliśmy szachistów ze szkół województwa kujawsko-pomorskiego na IX Międzyszkolnym Turnieju Szachowym im. Mariana Rejewskiego. Zawody odbyły się pod honorowym patronatem Pani Janiny Sylwestrzak, córki Mariana Rejewskiego i Kujawsko–Pomorskiego Kuratora Oświaty. Do szachownic zasiadło 64 młodych szachistów, „tyle ile pól na szachownicy”, jak zauważył sędzia zawodów. Przyjechali do nas szachiści z Bydgoszczy, Borówna, Niemcza, Świecia, Białych Błot, Rynarzewa, Witosławia. Naszą szkołę reprezentowali: Maria Zaderecka, Marta Witkowska, Lena Klonowska, Julia Łukaszewska, Kornelia Kielichowska, Joanna Mioduszewska, Wojciech Stróż, Filip Klyszczyński, Wiktor Lewandowski, Szymon Mioduszewski, Robert Stróż, Piotr Dyl, Bartosz Przybylski, Jakub Klyszczyński. Zawodnicy rywalizowali w czterech kategoriach wiekowych: do lat 8, 10, 13 i 16 z podziałem na kategorie dziewcząt i chłopców. Po uroczystym rozpoczęciu przez Dyrektora Szkoły p. Mirosława Donarskiego i krótkiej prezentacji osoby patrona turnieju Mariana Rejewskiego, młodzi zawodnicy rozpoczęli swoje pojedynki szachowe. Każdy z szachistów podczas turnieju rozegrał 7 partii na dystansie 10 minut na zawodnika. Sędziowie klasy państwowej p. Andrzej Karpiński i p. Mariusz Stoppel czuwali nad prawidłowym przebiegiem całego turnieju.

Klasyfikacja końcowa:

Kategoria dziewcząt do lat 8: I miejsce – Ada Urbańska SP 63 Bydgoszcz II miejsce – Marta Witkowska SP Łochowo III miejsce – Kornelia Kilichowska SP Łochowo Kategoria chłopców do lat 8: I miejsce – Jakub Grzelak SP Niemcz II miejsce – Ziemowit Mierzwa SP Borówno III miejsce – Filip Klyszczyński SP Łochowo Kategoria dziewcząt do lat 10: I miejsce – Zuzanna Myślińska SP 46 Bydgoszcz II miejsce – Lena Klonowska SP Łochowo III miejsce – Dominika Sobierajska SP Białe Błota Kategoria chłopców do lat 10: I miejsce – Norbert Wel SP 38 Bydgoszcz II miejsce – Szymon Mioduszewski SP Łochowo III miejsce – Maksymilian Hermanowski ZS 20 Bydgoszcz Kategoria dziewcząt do lat 13: I miejsce – Anna Łosińska SP Salezjanie Bydgoszcz II miejsce – Agata Łosińska SP Salezjanie Bydgoszcz III miejsce – Roksana Bromirska SP 62 Bydgoszcz Kategoria chłopców do lat 13: I miejsce – Szymon Podlewski SP 62 Bydgoszcz II miejsce – Miłosz Murawski SP 66 Bydgoszcz III miejsce – Gracjan Bromirski SP 62 Bydgoszcz Kategoria dziewcząt do lat 16: I miejsce – Agnieszka Sobierajska SP Białe Błota Kategoria chłopców do lat 16: I miejsce – Stanisław Paprocki ZS Borówno II miejsce – Kacper Grzechowiak SP 46 Bydgoszcz III miejsce – Robert Stróż SP Łochowo

Każdy z uczestników otrzymał dyplom, a dla zwycięzców ufundowane zostały puchary i nagrody rzeczowe. Podczas całego turnieju każdy z uczestników zakosztował także przysmaków naszej szkolnej kuchni, a na smakoszy deserów czekały smakołyki w kawiarence. Kiedy nasi młodzi szachiści rozgrywali partie szachowe ich opiekunowie mogli wziąć udział w „Turnieju Chińczyka”. Zwycięzcy, p. Wiesław Bromirski - I miejsce, p. Joanna Lewandowska - II miejsce, p. Beata Przybylska - III miejsce, zostali udekorowani medalami i otrzymali pamiątkowy upominek. Serdecznie gratulujemy wszystkim uczestnikom turnieju i zapraszamy na kolejny już X Międzyszkolny Turniej Szachowy im. Mariana Rejewskiego, który odbędzie się 15 lutego 2020r.

Danuta Sobierajska, Jolanta Wiśniewska-Nowak

Źródło: http://www.zslochowo.pl