W miniony weekend, 17 sierpnia na Wyspie Młyńskiej odbyło się wydarzenie familijne związane z wybitna postacią – Marianem Rejewskim, bydgoszczaninem, który złamał niemiecki szyfr Enigmy. Piknik popularnonaukowy przyciągnął 2360 osób – to liczba dwukrotnie większa w porównaniu do poprzedniego roku.

Piknik popularnonaukowy z okazji rocznicy urodzin Mariana Rejewskiego świętowano w Młynach Rothera już po raz trzeci, w tym roku impreza przeniosła się na Wyspę Młyńską, gdzie powstało naukowe miasteczko wypełnione atrakcjami, związanymi z kodowaniem. W wydarzeniu udział wzięło 2360 osób.

Młyny Rothera do udziału w pikniku zaprosiły dziesięciu wystawców, wśród nich byli m.in. przedstawiciele instytucji zajmujących się popularyzacją nauki i historii z różnych stron Polski. Goście pikniku mogli odwiedzić stanowiska Centrum Szyfrów Enigma z Poznania, Muzeum II Wojny Światowej z Gdańska, Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy z Torunia, a także Centrum Nauki Kopernik z Warszawy, które na tę okazję znajdowało się we wnętrzu Młynów Rothera i zaprezentowało mobilną wystawę „O matmo!” – w sobotę, 17 sierpnia odwiedziło ją 866 osób.

Wśród wystawców byli także: Stowarzyszenie MY TEŻ, Fundacja Codeby, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy, Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy, K-P SOSW nr 1 im. L. Braille’a w Bydgoszczy, Centrum Edukacyjne ROBOproject oraz oczywiście Młyny Rothera.

Podczas pikniku można było skorzystać z dodatkowych atrakcji, jakimi były dwie gry. Jedna z nich dotyczyła wystawy „Węzły. Opowieść o mieście nad rzeką”, a zadaniem było odnalezienie Mariana Rejewskiego na ekspozycji. Druga dotyczyła kodowania, uczestnicy i uczestniczki pikniku u każdego z Wystawców mogli rozwiązać zaszyfrowaną zagadkę, przy okazji nauczyć się różnorodnych rodzajów szyfrów i zebrać pieczątkę. Łącznie w grach udział wzięło 328 osób.

„Za nami kolejna edycja pikniku popularnonaukowego z okazji urodzin Mariana Rejewskiego. W tym roku w wydarzeniu wzięło udział aż 11 Wystawców, którzy przygotowali kryptologiczne atrakcje dla naszych Gości. Bardzo dziękujemy naszym Partnerom za ich zaangażowanie i wkład włożony w każde stanowisko, a Gościom za tak liczny i pozytywny odbiór wydarzenia.” – mówi Jakub Łyczek, główny specjalista ds. programowych.

Młyny Rothera i Wyspę Młyńską odwiedzili goście z całej Polski.  Wieść o Marianie Rejewskim niesie się szeroko, a piknik popularnonaukowy z okazji rocznicy jego urodzin ma już charakter wydarzenia ogólnopolskiego.

Źródło: Młyny Rothera, fot. główna - Aneta Pawska

Galeria zdjęć - © PBW w Bydgoszczy

Nie zabrakło szyfrów i zagadek. Na Wyspie Młyńskiej świętowano urodziny bydgoskiego kryptologa - relacja TVP3 Bydgoszcz

W odpowiedzi na wezwanie "Expressu Wieczornego", który w 1973 r. poszukiwał osób odpowiedzialnych za złamanie kodu Enigmy, Marian Rejewski napisał w liście do redakcji:

[...] to właśnie ja jestem tym, który jako pracownik Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego [...] tę maszynę rozszyfrował.

Dla uczczenia okrągłej rocznicy ujawnienia, kto stoi za sukcesem polskiego wywiadu, Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa Oświaty wraz Pedagogiczną Biblioteką Wojewódzką im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy przygotowało "Noc z Rejewskim" - wydarzenie w ramach projektu „Poznaj bydgoskich bohaterów“.

Organizatorów odwiedziły setki bydgoszczan, a także uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Stołcznie (woj. pomorskie) i harcerze z Inowrocławia z 73 IDS. Nikomu nie powinno zabraknąć miłych wspomnień z tego spotkania. Wszystkie zaproponowane aktywności cieszyły się dużym zainteresowaniem: pokoje zagadek (ten fizyczny i wirtualne), szyfrowanie, emulatory Enigmy, szachy plenerowe, gry logiczne, pismo Braille’a, książki z rozszerzoną rzeczywistością czy zajęcia w szkole z początków XX w., czyli czasów, gdy Marian Rejewski uczęszczał w zaborze pruskim do Vorschule der Staedtichen Oberrealschule w Bydgoszczy.

Goście obejrzeli też prezentację wyświetloną na budynku sąsiedniego wieżowca i pokaz laserowy.

Tak wyglądała impreza widziana okiem kamery TVP Bydgoszcz, która objęła patronatem medialnym to wydarzenie (link do fragmentu programu pt. „Zbliżenia“ w TVP Bydgoszcz otwiera się w nowym oknie/karcie).© TVP Bydgoszcz

W sobotę (19.08.2023) taras Młynów Rothera w Bydgoszczy zamienił się w prawdziwe piknikowe miasteczko. Okazją do spotkania z mieszkańcami i turystami było świętowanie urodzin bydgoszczanina, który znacząco przyczynił się do odmienienia losów II wojny światowej.

Odwiedzający Młyny Rothera na Wyspie Młyńskiej nie tylko odkrywali tajemnice historii, ale również poznawali technologiczną przyszłość. Setki ludzi dowiedziały się co nieco o procesie złamania kodu Enigmy, a także zaznajomiły się z ciekawostkami z dziedziny matematyki, kryptologii, szyfrowania czy informatyki. 

Biuro Nowych Technologii IPN przygotowało interaktywne stanowisko, na którym zakładając gogle VR można było wcielić się w role polskich kryptologów w „Grze Szyfrów”. Ta gra została nagrodzona Wydarzeniem Historycznym Roku 2023. W aplikacji „Szybowcowa ‘87” za pomocą wirtualnej rzeczywistości zwiedzający mogli wjedź do mieszkania i zobaczyć, jak działała ukryta konspiracyjna drukarnia Solidarności Walczącej. Dodatkową atrakcją były nagrania wolumetryczne w postaci hologramów „Cyfrowych Bohaterów”. 

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bydgoszczy, nosząca imię Mariana Rejewskiego, zaprosiła na prezentację poświęconą dawnej szkole z okresu zaboru pruskiego oraz dwudziestolecia międzywojennego. Dawne ławki szkolne, kałamarze, tabliczki, ręczny dzwonek to namiastka szkoły, do jakiej chodził słynny kryptolog. Odwiedzający próbowali swoich sił w kaligrafii ucząc się pisania piórem ze stalówką i atramentem. Dorośli przeglądali wystawione opracowania o Marianie Rejewskim ze zbiorów biblioteki, a młodsi rozszyfrowywali utajnione informacje na symulatorach Enigmy. Wszyscy chętnie poznawali różne rodzaje szyfrów (Cezara, Polibiusza, podstawieniowe) i wykonywali przygotowane zadania.

Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu prezentowało historię złamania szyfrów Enigmy przez polskich kryptologów. Można było poznać szyfr komórkowy, cylinder Jeffersona oraz szyfr OTP (one time pad). Odwiedzający za pomocą steganografii i atramentów sympatycznych kodowali wiadomości. Na najmłodszych czekały drewniane łamigłówki, gry i kolorowanki, a dla rodzin z dziećmi gra „Tower of Power”. Podczas pikniku była również możliwość obejrzenia modeli bomby Rejewskiego oraz Enigmy.  

Bydgoska Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej zaprezentowała wystawę biograficzną o Marianie Rejewskim oraz zaprosiła na swoje stanowisko, na którym dzieci grały w planszówki, m.in. w Gigantów nauki czy Zwierzęcą brygadę. IPN zaprezentował też grę Znaj Znak oraz zaprosił do samodzielnego przygotowania okolicznościowych przypinek i breloczków. Ponadto na 1. piętrze kawiarni Nowe Miejsce powstało kameralne kino, w którym IPN zaprosił na seans filmu o Marianie Rejewskim pt. „Kryptolog”.  

Na stoisku Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego uczestnicy pikniku poznawali miejsca w Bydgoszczy związane z Marianem Rejewskim i informacje o Regionalnej Odznace Krajoznawczej „Znani Bydgoszczanie – Marian Rejewski”. Razem z PTTK chętni wyruszyli na trzy spacery tematyczne śladami Mariana Rejewskiego.

Stowarzyszenie ROBOproject to centrum edukacyjne, przybliżające dzieciom takie dziedziny wiedzy jak mechanika, robotyka, elektronika, informatyka. W urodzinową sobotę na młyńskim tarasie ROBOproject zaprezentowało interaktywnego robota. SANBOT to inteligentny, zaprogramowany pracownik ROBOproject, który z chęcią, jeśli tylko do niego podeszło opowiadał ciekawostki na temat Mariana Rejewskiego. W specjalnie wydzielonej strefie odwiedzający mogli zbudować konstrukcje z LEGO oraz zaprogramować roboty LEGO Education, a na interaktywnej macie spróbować swoich sił w sterowaniu robotami marki Photon. Na drukarce 3D można było wydrukować monety okolicznościowe, a ponadto zagrać w wielkoformatową grę Memory.   

Stowarzyszenie Freelab  z Wrześni wystawiło sześć drukarek 3D. Uczestnicy pikniku mogli poznać specyfikę tego rodzaju wydruków oraz zapoznać się z terminem projektowania parametrycznego, czyli takiego, dzięki któremu możliwe jest tworzenie innowacyjnych projektów technologicznych, inspirowanych światem przyrody. Nie zabrakło również praktyki. Była wyjątkowa szansa na spróbowanie swoich sił w przygotowaniu własnego modelu parametrycznego i następnie wydrukowanie go na drukarce 3D.  Można też było posłuchać minikoncertu. Skrzypaczka zagrała na instrumencie, który powstał dzięki technice druku 3D.

Druga edycja pikniku popularnonaukowego poświęcona Marianowi Rejewskiemu przyciągnęła setki uczestników, którzy pomimo upalnej pogody nie rezygnowali z odwiedzenia wszystkich stoisk.

Święto obchodzone 25 stycznia zostało ustanowione w 2007 roku przez Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 75. rocznicę złamania szyfru Enigmy. Dzień Kryptologii jest wyrazem hołdu dla Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, którzy swoimi osiągnięciami przyczynili się do sukcesów  polskiego wywiadu w walce z III Rzeszą. Ich zasługi są godne upamiętnienia także dlatego, że prace tych kryptologów odegrały znaczącą rolę w narodzinach informatyki. Doceniając zasługi pracowników przedwojennego Biura Szyfrów poznańska uczelnia ustanowiła cykl corocznych wykładów z informatyki ich imienia.

Wykłady zaprezentowali:

2023

• Nati Linial - Multiparty communication complexity and additive combinatorics - prof. z Wydziału Informatyki i Inżynierii Uniwersytetu Hebrajskiego
  w Jerozolimie

2020

• Günter M. Ziegler Semi-algebraic sets of integer points

2018

• Marek Grajek Sztafeta Enigmy. Odnaleziony raport polskich kryptologów.
• Clifford Cocks The hidden discovery of public key cryptography - profesor King’s College London

2017

• Christos H. Papadimitriou A computer scientist thinks about the brain

2016

• Sir John Dermot Turing Alan Turing and the Enigma

2015

• Gil Kalai What can we learn from a failure of quantum computers - profesor Uniwersytetu w Jerozolimie oraz Uniwersytetu Yale

2014

• Noga Alon Voting Paradoxes - profesor z Uniwersytetu w Tel Awiwie

2012

• Johan Håstad Lazy verification of proofs and hard problems - profesor z Royal Institute of Technology (KTH) w Sztokholmie

2011

• Shafi Goldwasser Secrets and Proofs: The Role of Randomness - profesor z Massachusetts Institute of Technology i Weizmann Institute of Science

2010

• Emo Welzl When Conflicting Constraints Can be Resolved - the Local Lemma and Satisfiability - profesor z Eidgenössische Technische Hochschule w Zurichu (ETH)

2009

• Avi Wigderson Randomness - a computational complexity view - profesor z Institute for Advanced Study w Princeton

2008

• Marek Grajek Strażnicy kłamstw - autor książki ‘‘Enigma. Bliżej prawdy’’ - autor historycznej książki 2008 roku
• Andrew Odlyzko Cybersecurity, Mathematics, and Limits on Technology - profesor Uniwersytetu Minesot oraz dyrektor Interdisciplinary Digital Technology Center
• Józef Pieprzyk Multi-Party Computations via Graph Coloring - profesor Univerystetu Macquarie w Sydney oraz dyrektor Centre for Advanced Computing - Algorithms and Cryptography (ACAC)

Źródło: amu.edu.pl

W Centrum Nauki i Kultury Młyny Rothera w sobotę została oficjalnie otwarta wystawa pt. "Grudzień z Rejewskim. 90. rocznica złamania szyfru Enigmy". Przed wernisażem odbył się pokaz mapingu 3D na elewacji budynku.

Przybyłych gości witali harcerze przebrani w stroje z czasów, gdy Marian Rejewski wspólnie z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim pracowali nad złamaniem szyfru Enigmy, której replikę można również zobaczyć w Młynach Rothera. Są tam też pamiątki po urodzonym w Bydgoszczy wybitnym kryptologu, czy zdjęcia ilustrujące życie Mariana Rejewskiego. Gości po wystawie oprowadzał płk Jerzy Lelwic z Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, który opowiadał ciekawostki z życia Mariana Rejewskiego.

- To wspaniała wystawa, która przypomina o wielkich dokonaniach naszego bydgoszczanina, wspaniałego Polaka, genialnego matematyka - mówiła obecna podczas otwarcia wystawy zastępczyni prezydenta Bydgoszczy Iwona Waszkiewicz.

Wstęp na wystawę jest bezpłatny.

Źródła: bydgoszcz.pl, fot. Robert Sawicki, youtube.com/@radiopik

13 sierpnia na tarasie Młynów Rothera w Bydgoszczy powstało miasteczko piknikowe. Kilka instytucji i organizacji zaprosiło bydgoszczan i turystów w świat matematyki, kryptologii, informatyki i cyberbezpieczeństwa. W rozstawionych namiotach czekały niespodzianki.

W punkcie przygotowanym przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa Oświaty wraz z Pedagogiczną Biblioteką Wojewódzką im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy dzieci zasiadły w ławkach z czasów szkolnych Rejewskiego i spróbowały swoich sił w kaligrafowaniu piórem i atramentem. Na odwiedzających czekały też inne eksponaty z Muzeum Oświaty, m.in tabliczki z rysikami, maszyny do pisania. Nie zabrakło zagadek, szyfrów i kodów. Ponad osiemset osób, głównie dzieci, zmierzyło się z szyframi Cezara, Polibiusza, deszyfrowało informacje na symulatorach Enigmy lub weszło do wirtualnego escape roomu pt. "Szkoła szyfrów".

Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu zaprezentowało m.in. replikę bomby Rejewskiego oraz replikę Enigmy i tłumaczyło istotę ich działania. Pokazało ludzkie zmagania z utajnionymi informacjami – od czasów starożytnych po nam współczesne. Wyjaśniło, czym jest steganografia, na czym polegały szyfry rastrowy i książkowy, czy jak można szyfrować informacje za pomocą telefonu komórkowego. Chętni zagrali w „Wieżową moc” – grę, która pokazuje, że bez współpracy trudno jest osiągnąć szybki rezultat.

Regionalny Odział PTTK "Szlak Brydy" zaprosił na spacery po mieście z przewodnikiem śladami Mariana Rejewskiego. Każdy uczestnik otrzymał regionalną odznakę krajoznawczą PTTK: Znani Bydgoszczanie – Marian Rejewski.

Mimezis Art zaprezentował spektakl „Enigmatic”, etiudę nowocyrkową inspirowaną życiem i dokonaniami kryptologa, stworzoną dzięki połączeniu wieloletnich doświadczeń płynących z uprawiania sztuki pantomimy, teatru ruchu i żonglerki artystycznej.

Na wystawie stworzonej przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej Delegatury IPN w Bydgoszczy przedstawiona została biografia bydgoskiego matematyka i kryptologa, który pierwszy złamał szyfr niemieckiej Enigmy. Odwiedzający zapoznali się nie tylko z najbardziej znanym wątkiem dotyczącym zmagania Mariana Rejewskiego z niemieckimi szyframi i poruszającą historią wojenną, ale także z opowieściami z lat, w których Rejewski związany był z Bydgoszczą. Autorka wystawy: dr Katarzyna Maniewska.

Enigma Centrum zaprezentowało warsztaty - podróż przez niesamowitą historię świata zapisaną szyframi. Pokazało jak sposoby szyfrowania i deszyfracji ewoluowały na przestrzeni wieków. Opowiedziało także o kodach, które od początku istnienia człowieka towarzyszą nam w życiu codziennym. Otaczają nas w trakcie zakupów, podczas spotkań ze znajomymi, w szkole oraz w pracy. Enigma Centrum zdradziło też tajemnice steganografii – sztuki utajniania informacji.

Podczas dyskusji "Bydgoski Rejewski" wystąpili Tomasz Orłowski z Enigma Centrum i Krzysztof Drozdowski z Fundacji Historycznej im. Mariana Rejewskiego.

Z okazji 42. rocznicy śmierci Mariana Rejewskiego w bydgoskiej Delegaturze Instytutu Pamięci Narodowej odbyło się seminarium naukowe, odsłonięto także pamiątkową tablicę poświęconą kryptologowi.

- Ten wielki talent w młodym wieku został odsunięty od zajmowania się kryptologią i został zwykłym urzędnikiem i ten geniusz przez wiele, wiele lat swojego życia był niewykorzystany - powiedział dr Mateusz Szpytma, zastępca prezesa IPN.

Wystawa poświęcona Marianowi Rejewskiemu znajduje się przed budynkiem bydgoskiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej. Plansze można też obejrzeć w Internecie (Marian Rejewski - format A3, PDF 23,68 MB).

Źródło: IPN Bydgoszcz

Droga do Centrum Szyfrów Enigma

W 2011 roku związani z Radiem Merkury inicjatorzy utworzenia Muzeum Enigmy wysyłali listy do różnych instytucji, urzędów, organizacji. Brak pieniędzy uniemożliwiał jednak przejście do kolejnego etapu urzeczywistnienia idei. Dopiero uruchomienie Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego pozwoliło nagłośnić pomysł. Co prawda wniosek nie przeszedł do puli projektów przeznaczonych do realizacji, ale 12 tysięcy głosów "za" nie zostało zignorowanych. Wtedy w realizację pomysłu zaangażował się Mariusz Wiśniewski, początkowo radny, a później wiceprezydent Poznania. Jako przewodniczący Komisji Rewitalizacji przekonywał radnych do tego pomysłu. W 2014 roku odbyła się prezentacja projektu muzeum, zakończona wystosowaniem przez radnych apelu do prezydenta, marszałka i rektora UAM o podjęcie działań na rzecz utworzenia takiej placówki w Poznaniu.

Pierwszym sukcesem realizacyjnym było zdobycie przez miasto funduszy na budowę. Projekt otrzymał 15 mln zł dofinansowania na utworzenie interaktywnej ekspozycji w dawnym Collegium Historicum UAM. W listopadzie 2017 roku marszałek Marek Woźniak i wiceprezydent Mariusz Wiśniewski podpisali umowę na dofinansowanie projektu Muzeum Enigmy w Poznaniu z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2014-2020. Koszt realizacji projektu wyniósł ostatecznie 30 mln zł.

Inicjatorzy od początku myśleli o stworzeniu nowoczesnej placówki edukacyjno-naukowej, przekazującej w przystępnej formie wiedzę o kryptografii i kryptologii, szyfrach i ich łamaniu, maszynach szyfrujących, a wszystko to w odniesieniu do dokonań trójki kryptologów, którzy w Poznaniu rozpoczęli swoją przygodę z Enigmą, gdy najpierw wzięli udział w kursie kryptologicznym, a potem zostali zatrudnieni w poznańskiej delegaturze Biura Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego.

Centrum Szyfrów Enigma im. Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego  jest zarządzane przez Poznańskie Centrum Dziedzictwa. Szefem CSE został w marcu tego roku Piotr Bojarski, historyk, wieloletni dziennikarz "Gazety Wyborczej" w Poznaniu, autor nagradzanych reportaży i książek historycznych.

Jest co oglądać

Szef CSE zapewnia, że każdy znajdzie tam coś dla siebie. Zwiedzających nielubiących matematyki ma przyciągać atrakcyjna wizualnie forma, prosty sposób przedstawiania trudnych zagadnień i treści multimedialne. W CSE zainstalowano kilkadziesiąt monitorów, nakręcono filmy z prawdziwymi aktorami, skonstruowano repliki urządzeń do łamania szyfrów. Na ekspozycji co krok będzie można szyfrować i łamać szyfry, nadawać alfabetem Morse'a, bawić się tzw. alfabetem sympatycznym lub rozwiązywać zagadki. Można pominąć te stanowiska i pójść dalej. Na całej ekspozycji zagadnienia matematyczne przenikają się z narracją historyczną. Jest trochę oryginalnych eksponatów i pamiątek. Wśród prezentowanych tam artefaktów znajdują się zdjęcia, dokumenty i inne przedmioty przekazane m.in. przez rodziny trójki kryptologów, a także rodzinę Maksymiliana Ciężkiego i innych, związanych ze sprawą łamania Enigmy.

Chociaż sama maszyna szyfrująca nie jest głównym tematem wystawy, to w Centrum Szyfrów zobaczymy także oryginalną Enigmę. Na początek będzie to maszyna wypożyczona z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, później pojawią się inne ciekawe egzemplarze wypożyczane z placówek muzealnych w Polsce i za granicą.

Zwiedzanie ma trwać od 1,5 do 2 godzin, choć zapewne pasjonujący się historią i kryptologią spędzą tam więcej czasu. Centrum Szyfrów Enigma należy zwiedzać z audioprzewodnikiem. Pracownicy zespołu obsługi klienta będą instruować zwiedzających, jak go używać i jak poruszać się po ekspozycji.

Inauguracja CSE

Stworzony z okazji otwarcia Centrum Szyfrów Enigma spektakl animacji z użyciem technik 3D rozegrał się na fasadzie budynku Collegium Martineum. Rozpoczęła go premiera utworu muzycznego – kompozycji Patryka Piłasiewicza, który od 2012 roku realizuje projekt upamiętniający złamanie szyfru Enigmy przez Polaków.

Muzyce towarzyszył kontrapunkt wizualny, otwierający przed publicznością świat tajemnicy i ludzi, którzy ją tworzyli. Utkana z powidoków historii, dźwięków szyfrów i zgrzytów maszyn opowieść audiowizualna rozpoczęła koncert, na którym wspólnie z Patrykiem Piłasiewiczem zagrał Skalpel – polski duet nu jazzowy. Wydarzenia artystyczne na otwartym powietrzu, zorganizowane w wieczór poprzedzający dzień otwarcia wystawy CSE dla publiczności, rozświetliły na mapie Poznania legendarny poznański budynek, w którym zabrzmiał nowy projekt Poznańskiego Centrum Dziedzictwa, jakim jest rozpoczynające działalność Centrum Szyfrów Enigma.

Źródło: kultura.poznan.pl, csenigma.pl