16 sierpnia 1905 roku w Bydgoszczy urodził się Marian Rejewski. Z tej okazji zastępca prezydenta miasta Mirosław Kozłowicz złożył kwiaty przy ławeczce Rejewskiego u zbiegu ulic Gdańskiej i Śniadeckich.

Kwiaty złożono również przy tablicy pamiątkowej na terenie Muzeum Wojsk Lądowych przy ul. Czerkaskiej, przy tablicy pamiątkowej przy ul. Wileńskiej 6 oraz tablicy na Dworcu PKP Bydgoszcz Główna. Przypomnijmy, że 2 lutego 2022 r. bydgoskiemu dworcowi nadano imię Mariana Rejewskiego. Wiązanka kwiatów złożona została również na grobie wybitnego bydgoszczanina na cmentarzu na warszawskich Powązkach.

O Marianie Rejewskim, matematyku i kryptologu, członku zespołu, który złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigmy, przypominają tablice umieszczone w różnych punktach miasta, ławeczka-pomnik, autorstwa Michała Kubiaka u zbiegu ulic Gdańskiej i Śniadeckich, a także mural na szczytowej ścianie kamienicy przy ul. Gdańskiej 10.

Źródło: bydgoszcz.pl, fot. Robert Sawicki

W tym roku przypada 119. rocznica urodzin Mariana Rejewskiego, bydgoszczanina, który przyczynił się do odmienienia losów II wojny światowej, łamiąc szyfr Enigmy. Z tej okazji w sobotę, 17 sierpnia, Wyspa Młyńska w Bydgoszczy zamieni się w piknikowe miasteczko pełne różnorodnych atrakcji związanych z kodowaniem, zgłębianiem tajników historii czy robotyką.

Organizator - Młyny Rothera - to centrum nauki i kultury, które szczególną uwagę przywiązuje do lokalnej historii i zachowania pamięci o mieszkańcach. Wspominanie Mariana Rejewskiego jest więc naturalną częścią działań programowych instytucji. Naukowiec zmienił nie tylko losy miasta, ale i… świata! Dokonał rewolucji w kryptologii i przyczynił się do odmienienia losów II wojny światowej.

Rocznica urodzin Mariana Rejewskiego to okazja do spojrzenia na jego dokonania na nowo. Złamanie szyfru Enigmy było możliwe dzięki wiedzy z zakresu kryptologii i matematyki, a te dziedziny nauki stały się początkiem w rozwoju informatyki i cyberbezpieczeństwa.

Na odwiedzających czekać będzie ponad 10 stanowisk wypełnionych atrakcjami. Warto odwiedzić je wszystkie, biorąc jednocześnie udział w grze piknikowej, w której do wygrania będą nagrody powiązane z tematyką wydarzenia (torba, piórnik, gra zręcznościowa łamigłówka). Przygotowane atrakcje skierowane będą do wszystkich, zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Młyny Rothera zaprosiły do współpracy przy organizacji pikniku różnorodne instytucje zajmujące się popularyzacją nauki i historią. Podczas pikniku atrakcje zaprezentują m.in. Centrum Szyfrów Enigma, Muzeum II Wojny Światowej, Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy, Centrum Nauki Kopernik, Delegatura IPN w Bydgoszczy, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bydgoszczy, Stowarzyszenie ROBOproject, CODEBY, Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Nr 1 dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. L. Braille’a w Bydgoszczy, Stowarzyszenie MY TEŻ.

Piknik popularnonaukowy z okazji 119. rocznicy urodzin Mariana Rejewskiego odbędzie się w sobotę, 17 sierpnia, w godz. 12.00-17.00 na Wyspie Młyńskiej. Wstęp wolny, udział bezpłatny.

Źródło: mlynyrothera.pl

Zwiedzający salę poświęconą Marianowi Rejewskiemu w Muzeum Oświaty w Bydgoszczy mieli okazję 18 maja zabawić się w deszyfrantów. Organizatorzy Nocy Muzeów przygotowali dla chętnych zaszyfrowane informacje oraz instrukcje, jak można dzięki symulatorowi Enigmy zamienić ciągi liter w sensowne zdania. 

Podczas Nocy Muzeów kolejne dziesiątki zwiedzających zapoznały się z dokonaniami kryptologa z Bydgoszczy i w praktyczny sposób zaznajomiły się z podstawami kryptologii.

W 2018 r. w Wielkiej Brytanii ukazała się powieść Eilidh McGinness pt. The Cypher Bureau o Marianie Rejewskim, urodzonym w Bydgoszczy w 1905 roku, absolwencie matematyki Uniwersytetu Poznańskiego z 1929 r. Na stronach powieści śledzimy jego losy od dzieciństwa aż do śmierci w 1980 roku.

W ciągu ostatnich kilku tygodni 1932 roku, już jako kryptolog Biura Szyfrów w Warszawie, Marian Rejewski opracował matematyczny model działania wojskowej wersji niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma – opis miał postać układu równań, gdzie niewiadomymi nie były liczby, ale funkcje obrazujące jak okablowanie części składowych maszyny wpływa na zmianę używanego alfabetu szyfrowego (wraz z naciśnięciem kolejnego klawisza na klawiaturze, by zaszyfrować kolejny znak tekstu). Następnie polski matematyki dokonał rzeczy niezwykłej – rozwiązał ten układ równań!*

W efekcie kilka tygodni później w warszawskim Biurze Szyfrów, mieszczącym się w Pałacu Saskim, pojawiły się polskie kopie maszyny Enigma, które historycy piszący po angielsku określają jako „reverse-engineered doubles” (dosł. sobowtóry opracowane techniką tzw. inżynierii wstecznej).

W świadomości społeczeństw na zachodzie Europy (zwłaszcza w Wielkiej Brytanii) i w Stanach Zjednoczonych utrwaliła się wersja historii złamania szyfru Enigma przedstawiana w kulturze popularnej, np. w filmach fabularnych. Rzekomo dopiero szczęśliwy traf – 9 maja 1941 r. egzemplarz Enigmy wydobyto z pokładu niemieckiej łodzi podwodnej – pomógł łamaczom szyfrów w Bletchley Park poznać tajniki budowy maszyny szyfrującej. Tymczasem już latem 1939 r. Biuro Szyfrów udostępniło Brytyjczykom i Francuzom kopie polskich wersji maszyn Enigma oraz ujawniło metody łamania depesz opracowane w ciągu sześciu lat przez Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego.

Dobrze napisana nowoczesna powieść historyczna może mieć siłę oddziaływania. Jeśli nie przeinacza prawdy historii, to jej wartość edukacyjna jest nie do przecenienia.

Książka Eilidh McGinness, byłej szkockiej prawniczki, która od lat mieszka we Francji, wydaje się być jak kropla, która drąży skałę.

Podczas jednego z wywiadów autorka tak opowiadała o swej pracy nad powieścią:

Nosiłam się z zamiarem pisania romansów. Wtedy to po raz pierwszy usłyszałam o Marianie Rejewskim. Pierwsze pytanie, jakie pojawiło się w mojej głowie, brzmiało: jak to możliwe, że nigdy wcześniej nie słyszałam tym człowieku. Historia była moją pierwszą pasją. I nagle okazało się, że nie znałam prawdy, myliłam się – to nie Alan Turing był tym człowiekiem, który poznał tajniki maszyny szyfrującej Enigma (…) Nie mogłam skupić się na czymkolwiek, dopóki nie opowiedziałam całej historii w postaci książki pt. The Cypher Bureau.
Źródło: bookloverbookreviews.com 

Powieść Eilidh McGinness to opowieść trzymająca czytelnika w napięciu, pełna zwrotów akcji, ze wzruszającymi scenami z ostatnich lat życia bohatera.

W epilogu autorka oddaje głos córce Mariana Rejewskiego:

Cieszę się, że osiągnięcia [ojca] zostały docenione jeszcze za jego życia. Dużą przyjemność czerpał z wyjaśniania, jak udało mu się złamać szyfr. Był przy tym cudownie skromny. Zawsze bardzo dbał o docenienie wkładu wszystkich innych. (…)

A kiedy rola mojego ojca w Enigmie dobiegła końca, kiedy pracę wykonały tysiące ludzi w Bletchley Park i gdzie indziej. (…)

Każdy z nas ma ważną rolę do odegrania w życiu, niezależnie od tego, jak mała lub nieistotna może się ona wydawać. Pracując razem, ludzie mogą osiągnąć niesamowite rzeczy i pokonać niezwykłe przeszkody.

Warto zacytować kilka krótkich recenzji czytelników powieści ze Stanów Zjednoczonych:

Świetna lektura. Autorka łącząc fakty i fikcję, stworzyła poruszającą i skłaniającą do refleksji opowieść o pracy Mariana Rejewskiego i jego współpracowników z polskiego Biura Szyfrów. Ta część historii [złamania szyfru Enigmy] była mi nieznana.

Dzięki tej pięknej powieści wiele się dowiedziałem się o Polsce z okresu międzywojennego, potem o wojnie – o obozach przejściowych, obozach koncentracyjnych, o Francji i Anglii z czasów wojny, a wreszcie o powojennej Polsce. Nigdy nie słyszałem o polskiej pracy nad łamaniem szyfru Enigmy.

Niezwykle pouczająca książka. Ta książka otworzyła mi oczy na nieznane mi fakty z historii II Wojny Światowej. W książce są fragmenty wyciskające łzy i chwytające ze serce, ale także i pokrzepiające.**

Książka stanowi niemal gotowy scenariusz filmu fabularnego.

Od niedawna powieść The Cypher Bureau dostępna jest też jako książka elektroniczna (Kindle) oraz w wersji do słuchania (audiobook). Powieść wydano też w języku francuskim.

* To osiągnięcie Rejewskiego było początkiem zmagań Biura Szyfrów – do czytania przechwyconych szyfrogramów, czyli utajnionych depesz wysyłanych drogą radiową z użyciem alfabetu Morse’a, konieczne było „łamanie” kluczy dziennych, czyli ustawień ruchomych elementów maszyny szyfrującej (m.in. trzech wirników), obowiązujących danego dnia. Polskie Biuro Szyfrów z powodzeniem to czyniło, począwszy od stycznia 1933 r. dzięki wysiłkom trójki matematyków: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego. Inżynierowie, którzy wcześniej zdołali zbudować kopię maszyny Enigma (wg projektu Rejewskiego), następnie pomagali w automatyzacji niektórych żmudnych czynności dekryptażu. Oczywiście pieczę nad wszystkimi działaniami mieli szefowie Biura Szyfrów.

Przez kolejne lata procedura szyfrowania była doskonalona przez kryptologów Hitlera, wprowadzono dodatkowe wirniki (do wyboru) i tzw. walec odwracający o innym okablowaniu. W odpowiedzi na te zmiany powstawały nowe metody i narzędzia łamania szyfrów, m.in. urządzenia elektromechaniczne zwane bombami Rejewskiego, czy płachty Zygalskiego (w Bletchley Park znane jako płachty Jeffreysa).

** Recenzje pochodzą ze strony amazon.com
W tym sklepie internetowym można odsłuchać fragmentu powieści. Lektorem jest Jason Keller.

Paweł Perekietka

Recenzja pochodzi z serwisu popularnonaukowego dostępnego pod adresem muma.edu.pl, należącego do Fundacji Zakłady Kórnickie.

Polskie Radio Olsztyn nadaje audycje historyczne powstające we współpracy z delegaturą IPN w Olsztynie. Od poniedziałku do piątku emitowane są kolejne odcinki cyklu, nawiązujące do historycznych wydarzeń i rocznic zbiegających się z czasem emisji. 

17 grudnia 2023 r. wyemitowano nagranie, w którym dr Krzysztof Kierski przybliża sylwetkę wybitnego polskiego matematyka i kryptologa, Mariana Rejewskiego, który złamał szyfr Enigmy.

Wszystkie odcinki podcastu "Historyczny Leksykon IPN" są dostępne dla zainteresowanych na stronie radia.

Od poniedziałku (18 grudnia) można wyrobić sobie Bydgoską Kartę Miejską z wizerunkiem Mariana Rejewskiego lub Andrzeja Szwalbego. Dwójka wielkich bydgoszczan wcześniej uhonorowana została pomnikami, muralami, patronują również bydgoskim ulicom i nowym tramwajom.

Na Bydgoskiej Karcie Miejskiej mieszkańcy posiadają zapisane elektroniczne bilety okresowe na przejazd bydgoską komunikacją. Karty można wyrobić w ZDMiKP oraz doładować w specjalnych biletomatach na ulicach miasta. Od poniedziałku można uzyskać limitowaną edycję Karty Miejskiej z wizerunkiem dwóch znanych i zasłużonych mieszkańców Bydgoszczy. Na rewersach umieszczono grafiki z wizerunkami Andrzeja Szwalbego oraz Mariana Rejewskiego.

Specjalne karty będzie można uzyskać w siedzibie ZDMIKP przy ul. Toruńskiej 174a. Warto się pospieszyć, gdyż nowych kart będzie w dystrybucji tylko 1000 sztuk. To już kolejne specjalne wydanie Bydgoskiej Karty Miejskiej. We wcześniejszych edycjach na rewersie znaleźli się Lecha Wałęsa i Stanisław Lem.

Źródło: bydgoszcz.pl

Zapraszamy mieszkańców Bydgoszczy i okolic 7 października 2023 r. na Noc z Rejewskim. Wydarzenie organizuje Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa Oświaty wraz Pedagogiczną Biblioteką Wojewódzką im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy.

Program imprezy:

• • • 16.00-17.00 - wejścia do pokoju zagadek Klub Enigma (grupy zorganizowane);
    • od godz. 16.00 - zajęcia otwarte dla uczestników:
      • poznajemy książki z rozszerzoną rzeczywistością,
      • szyfrowanie z Rejewskim,
      • gry planszowe,
      • symulator Enigmy,
      • szachy plenerowe,
      • zajęcia w starej szkole,
      • poznajemy pismo Braille'a i inne
  • • godz. 17.00 - poczęstunek
    • godz. 17.45 - wykład o kryptologu przy wystawie posterowej "Marian Rejewski - bydgoszczanin, matematyk, kryptolog" oraz wręczenie nagród w konkursie "Moja psorka"
    • godz. 19.20 - multimedialny pokaz laserowy przed budynkiem biblioteki dla mieszkańców Bydgoszczy

Oficjalny podcast Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu w 9. odcinku przypomniał bydgoszczanina, który pomógł aliantom wygrać II wojnę światową. Marian Rejewski pierwszy złamał szyfr Enigmy, najważniejszej maszyny szyfrującej używanej przez hitlerowskie Niemcy. Dzięki Rejewskiemu i grupie współpracujących z nim kryptologów Alianci mieli wgląd w plany Niemców. "Pomógł wygrać wojnę" – duże słowa! Czy rzeczywiście tak było? O tym rozmawia Jarosław "Jarry" Jaworski z Książnicy Kopernikańskiej z dr Krzysztofem Osińskim z bydgoskiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej.

Odcinek jest dostępny w serwisach YouTube, Spotify i Anchor.

Dr Krzysztof Osiński: historyk, doktor nauk humanistycznych, pracownik naukowy Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy. Specjalizuje się w historii najnowszej regionu kujawsko-pomorskiego, zajmuje się dziejami opozycji antykomunistycznej i zagadnieniami dotyczącymi represji stanu wojennego. 

Źródło: Książnica Kopernikańska w Toruniu